عطار نیشابوری یکی از عرفا و ادیبان به نام و برجسته ایران است که در حدود سال ۵۴۰ هجری متولد شد و در سال ۶۱۸ در گذشت، از آثار او می توان به کتاب منطق الطیر و تذکره الاولیای اشاره کرد که شهرت جهانی دارد. مقبره عطار در میان باغی زیبا قرار گرفته و یکی از آرامگاه های مشهور ایرانی و جاذبه های برتر شهر نیشابور است.

آرامگاه عطار نیشابوری بنایی تاریخی است که قدمت آن به دوره ی تیموریان بر می گردد که این بنا در ابتدا بنایی مختصر و محقر بود که امیر علیشیر نوایی، وزیر نیکوکار سلطان حسین بایقرا در اواخر دوره ی تیمویان، عمارتی دلگشا بر آرامگاه عطار بنا نهاد و جلوی ویرانی آن را گرفت، که در اواخر دوران محمد علیشاه قاجار، نیرالدوله والی خراسانی دستور داد تا بقعه ای بر مزار عطار بنا کنند که به دلیل نابسامانی اوضاع آن دوره و بازگشت نیرالدوله به تهران ناتمام ماند و ظاهرا همان بنای قبلی بر آرامگاه عطار باقی ماند.

معماری و کاشیکاری آرامگاه عطار:

بنای کنونی مقبره عطار نیشابوری هشت ضلع دارد و دارای گنبدی کاشی کاری شده است که از دور و در میان باغ و محوطه اطراف به خوبی نمایان است و خودنمایی می کند. همچنین این ساختمان دارای چهار در ورودی‌ است که ورودی اصلی آن در ضلع شمالی این سازه قرار دارد. در نمای بیرونی بنا نیز چهار غرفه دیده می شود که کاشی های سبز، زرد و آبی زینت بخش آن شده اند.

زیباترین قسمت سازه آرامگاه، گنبد دو پوسته آن است که کاشی کاری های مزین به گل و بوته و نقوش هندسی بر زیبایی آن افزوده است. علاوه بر این ها کتیبه ای به خط کوفی به رنگ های سبز، زرد، لاجوردی و سفید و چند بیت شعر در قسمت زیرین گنبد، شکوه و جلال آن را چند برابر کرده است.

معماری فضای داخلی آرامگاه عطار:

فضای داخلی آرامگاه نیز مانند نقشه بیرونی آن، هشت ضلعی‌ است و چهار شاه نشین دارد که با سنگ ازاره هایی از جنس بخارا، کاشی کاری های معرق، طاق های خمیده و پوششی از گچ تزیین شده است. قبر عطار در میان سازه آرامگاه قرار دارد و در سمت جنوب غربی سنگ قبر، ستون سنگی هشت ترکی به ارتفاع سه متر تعبیه شده است. مزار او از جنس نوعی سنگ به نام افراشته سیاه رنگ است و اشعاری به خط ثلث آن را تزیین کرده اند. بر بالای سنگ قبر عطار ستونی سنگی به چشم می خورد که در قدیم در میان دیوار آجری قرار داشته و امروز این دیوار از میان رفته است.

بقعه آرامگاه عطار در سال ۱۳۱۴ توسط انجمن آثار ملی بازسازی شد وکاشی کاری و تزئینات آرامگاه مرمت گردید، اما با وجود گذشت زمان و تغییر و تحول زیادی که در آرامگاه عطار رخ داده است، ولی این بنا اصالت خود را به لحاظ سبک معماری حفظ کرده و به صورت یک اثر زیبای معماری ایرانی ـ اسلامی بر جای مانده است.

معماری ایرانی و آرامگاه عطار نیشابوری و کمال الملک:

آرامگاه کمال الملک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده، در فاصله کمی از این بنا و در همین محوطه قراردارد که طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری نقش مهمی در تاکید بر ارزش های فرهنگ ایرانی در این مکان داشته است. همچنین آرامگاه کمال‌الملک تلفیقی موزون از معماری سنتی و مدرن است که در آن هندسه، نقشی اساسی و ارتباطی عمیق با نظام معماری ایرانی دارد.

تزیینات آرامگاه کمال الملک با کاشی معرق نفیس اکثرا به رنگ های لاجوردی، سفید است و نمای این آرامگاه، تزیینات و رنگ کاشی ها هماهنگی فراوانی با آرامگاه عطار، که در کنار این بنا قرار گرفته دارد. مصالح به کار رفته در بنای آرامگاه، بتون، سنگ و کاشی است و سنگ قبر کمال الملک نیز به صورت یکپارچه از سنگ گرانیت می باشد. همچنین در قسمت بالای سنگ که مرتفع و زاویه ‌دار تراش خورده، نقش برجسته ای از ایشان توسط یکی از شاگردانش، سنگ ‌کاری شده ‌است.

وجود آرامگاه عطار نیشابوری و همچنین آرامگاه کمال الملک نقاش معاصر ایران در منطقه تفریحی- توریستی نیشابور، باعث شده که هرساله علاقه مندان و توریست های زیادی از این مکان بازدید کنند.