وضعیت ایران به لحاظ تولید و مصرف کاشی و سرامیک در جهان در سال ۲۰۰۹
وضعیت تولید کاشی و سرامیک در استان یزد
جایگاه استان یزد در تولید کاشی ایران
وضعیت رشد تولید و صادرات کاشی و سرامیک استان یزد در سال های ۱۳۸۰-۱۳۸۹
محصولات کاشی و سرامیک در استان یزد
وضعیت شرکتهای وابسته به صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
وضعیت شرکتهای کاشی و سرامیک به تفکیک شهرستان
وضعیت دستگاهها و ماشین آلات خطوط تولید صنعت کاشی و سرامیک
عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگـی مـؤثّر در رشـد صـنعت کاشـی و سرامیک استان یزد
اثرات زیست محیطی صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
چکیده: مقاله نتایج طرح پژوهشی اطلس کاشی اسـتان یـزد اسـت، در ایـن پـژوهش بـه مطالعـه وضعیت شرکتهای کاشی و سرامیک و صنایع وابسته به آن پرداخته شده اسـ ت. صـنعت کاشـی و سرامیک یکی از پر رونقترین صنایع استان یزد میباشد و نقش مهمی در اقتصاد اسـتان یـزد ایفـا مینماید. تعدد کارخانجات، بنگاهها و معادن مرتبط با این صنعت در استان مزیت مهم یزد در تولیـد کاشی و سرامیک به حساب میآید. لذا انجام مطالعات میدانی در خصوص وضعیت کمـی و کیفـی و آگاهی از نحوه پراکندگی آن در سطح استان مهمترین هدف این طرح پژوهشی محسوب مـیشـود.
به لحاظ روش‌شناسی در این پژوهش از روش مطالعه میدانی (پیمایش) و اسنادی بـرای جمـع‌آوری اطلاعات استفاده شده است. اطلاعات مربوط در خصوص وضعیت کمی صنایع کاشی و سـرامیک و صنایع وابسته به طریق میدانی تهیه شده است و سایر اطلاعات بـه روش اسـنادی گـردآوری شـد .
جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکهای کاشـی و سـرامیک واقـع در اسـتان یـزد و صـنایع وابسته در محدوده خوشه کاشی سرامیکی استان (در شهرستانهای یزد، صدوق، میبد، اردکان، تفت و مهریز) میباشد و روش نمونهگیری به صورت تمامشماری میباشد. از مهمترین نتایج این تحقیق موارد ذیل قابل ذکر میباشد:
- انجام مطالعات در خصوص وضعیت کاشی و سرامیک، روند صعودی و رو به رشد ایـن صـنعت را در سطح استان یزد نشان میدهد.
- در حال حاضر تعداد ۶۵ شرکت کاشی در استان یزد در حال فعالیت و یـا در حـال سـاخت و سـاز میباشند.
- ۱۷تولیدکننده لعاب و فریت، ۸ شرکت فعال در بخش پخت سوم، ۲ واحد تولیـد کننـده گرانـول کاشی، ۴ تولیدکننده گلوله های سرامیکی، ۲ واحد در بخش تولید رنگدانههـای سـرامیکی در اسـتان یزد در حال فعالیت میباشند.
۱- مقدمه
انقلاب کاشی و سرامیک یکی از مهمترین رخدادها در جهان مـدرن امـروزی محـسوب مـی شـود. کاشـی و سرامیک تحول مهمی در حوزه علم و تکنولوژی است که تاثیر زیادی نیز بر وضعیت زندگی ا نسان ها و بخش صنعت داشته است. این پدیده مهم در کشور ایران دارای سابقه و قدمت چنـدین هـزار سـاله اسـت و همـین موضوع این صنعت را در کشور ایران از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار ساخته است . صـنعتی کـه از پیـشینه تاریخی برخوردار است و ایرانیان در تحول آن نقش مهمی داشتهاند.
زمانی که صنعت در هر جامعهای بومی باشد قابلیت رشد و توسعه مییابد. منظـور از اصـطلاح بـومی بـودن، عجین شدن و تداخل صنعت با فرهنگ و تاثیر و تاثر متقابل این دو در دوره های زمـانی مختلـف مـیباشـد. داشتن پیشینه تاریخی و فرهنگی در بخش صنعت میتواند به رشد و توسعه آن و ترسیم دورنمـای بهتـری از آن کمک نماید. صنعت کاشی و سرامیک یکی از مهمترین صنایعی است که در ایران و به خصوص در استان یزد از سبقه تاریخی و فرهنگی برخوردار اسـت. در ایـن اسـتان، سـنت و صـنعت در سـاخت انـواع کاشـی و سرامیک و سفال در هم تنیده شده و این صنعت و هنر را پایدار ساخته است.
بر این اساس، مقاله حاضر به مطالعه وضعیت صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد می پردازد. در این راسـتا تلاش شده است که نمایی از وضعیت کاشی و سرامیک در استان یزد نشان داده شـود و همچنـین برخـی از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که به رشد و تحول ا ین صـنعت کمـک نمـوده اسـت مـورد بررسـی و ارزیابی قرار گیرد.
۲- پیشینه سرامیک در ایران
کلمه سرامیک برگرفته از واژه یونانی «کراموس» و به معنای «گل کوزه گری» یا «گـل رس پختـه شـده» میباشد و خود این واژه نیز ریشه سانسکریت داشته و به معنای سوختن و پخـتن اسـت ( موسـیونـد، ۱۳۸۲، ص۳ .(واژه کاشی نیز به معنای «آجر لعابدار ساده یـا نقاشـی شـده ( » عمیـد، ۱۳۷۶ ،ص۹۵۸ (مـیباشـد و دهخدا کاشی را چنین تشریح میکند: «خشت تنک باشد که نقاشی کنند و آبگینه ساییده بر روی آن بمالند و بپزند چنان که شبیه به چینی شود ( ». دهخدا، ۱۳۷۳ ،ص۱۵۸۹۰ ( سفالهای به دست آمده از کاوش های باستانشناسی در منطقه غرب کرمانشاهان بر قدمت ۹ هزار ساله هنـر و صنعت سرامیک در سرزمین ایران گواهی میدهند ( بی نام، ۱۳۸۰ ،ص۵۲ .(اگرچـه قـرون شـشم و هفـتم هجری را دوره اوج شکوفایی و عصر طلایی هنر و صنعت سرامیک در ایران نامیده اند اما این صنعت تا چنـد قرن پس از آن و پیش از انقلاب صنعتی اروپا نیز شکوه و عظمت خود را حفظ کرد ولی صنعت سرامیک نیـز همچون بسیاری از صنایع دیگر در ایران نتوانست دوره گذار به تولید انبـوه صـنعتی را بـه خـوبی طـی کنـد (ساکمی، ۱۳۸۲ ،مقدمه). به طوریکه تا قبل از سال ۱۳۳۹ تولید کاشی در ایران همچنان به صورت دستی و سنتی انجام میشد تا سرانجام در این سال با افتتاح کارخانه «کاشی ایرانا» تولید کاشی به صـورت صـنعتی و با ماشین آلات و تجهیزات جدید نیز در کشور شروع شد.
۳- وضعیت ایران به لحاظ تولید و مصرف کاشی و سرامیک در جهان در سال ۲۰۰۹
آمار مربوط به میزان تولید جهانی کاشی نشان می دهد که در سال ۲۰۰۹ میزان تولید کاشـی بـه رقـم ۸۵۱۵میلیون متر مربع و مصرف جهانی کاشی در همین سال ۸۴۶۰ میلیون متر مربع بوده است.
به لحاظ وضعیت جهانی، در سال ۲۰۰۹ ایتالیا، ایران، اسپانیا با دارا بودن ۴ درصد از تولیدات کاشی در سـطح جهانی در ردیفهای چهارم، پنجم و ششم میباشد. کشور چین با تولید ۴۲ درصد کاشی جهان در مقام اولین کشور تولید کننده کاشی میباشد وکشورهای برزیل، هند و ایتالیا به ترتیب بـا دارا بـودن ۸ ،۶ ۴ و درصـد از تولید جهانی کاشی در مقام های بعدی قرار دارند.
در سال ۲۰۰۹ ،ایران پنجمین کشور به لحاظ مصرف کاشی و سرامیک در جهـان بـوده اسـت و ۳ درصـد از مصرف جهانی کاشی را به خود اختصاص داده است، کشور چین با ۳۶ درصد از مصرف کاشی مقام اول را به خود اختصاص داده است و کشورهای برزیل، هند و اندونزی با دارا بودن ۸ ،۶ ۴ و درصد از مصرف کاشی در ردیفهای بعدی مصرفکنندگان بزرگ کاشی در سطح جهانی میباشد.
همانگونه که در نمودارهای فوق نشان داده شد، ایران هم به لحاظ تولیـد کاشـی و هـم بـه لحـاظ مـصرف کاشی در ردیف پنجم جهانی در سال ۲۰۰۹ قرار داشته است.
صنعت سرامیک در مناطق خاصی از کشور ایران از رشد و پیشرفت بسیار خوبی برخوردار بـوده اسـت و تـاثیر زیادی بر سایر مناطق صنعتی ایران خصوصاً تهران و دیگـر شـهرهای صـنعتی اطـراف آن از جملـه قـزوین، اصفهان و سمنان داشته است. رشد سریع این صنعت در دیگر مناطق حاشیهای مثل مشهد، تبریز و شیراز نیز مشاهده میشود. اما مهمترین و فعالترین استان به لحاظ صنعت سرامیک در ایران، یزد میباشد!
-۱-۳ وضعیت تأمین مواد اولیه
غنیترین کشورهای دنیاست به گونهای که در ایران معادنی وجود دارد کـه کـشورهای خـارجی بـرای داشـتن خاک مشابه آن مجبورند ده خاک مختلف را به نسبتهای معین با هم مخلوط کنند.
مهمترین معادن خاکهای سرامیک ایران در منطقه شمال غربی ایـران از قـزوین تـا ارس واقـع شـده انـد و استانهای قزوین، همدان، زنجان و آذربایجان شرقی را در بر می گیرند در کنار آن معادن پراکنـده ای نیـز در یزد و اردکان وجود دارد و البته استانهای سمنان و خراسـان نیـز دارای ایـن گونـه معـادن مـی باشـند
-۲-۳ وضعیت نیروی انسانی
ایران از لحاظ تأمین نیروی انسانی مورد نیاز صنعت سرامیک با مشکل چندانی مواجـه نیـست دانـشگاه هـا و مراکز فنی و حرفهای وظیفه تربیت نیروهای متخصص را بر عهده دارند . از نظر اشتغالزایی نیز صنعت کاشی و سرامیک از جایگاه خوبی برخوردار است و نسبت به متوسط صنعت کار برتر است و نیروی انسانی در تولیـد محصول از سهم بالاتری برخوردار میباشد.
متوسط اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم به ازای هر یک میلیون مترمربع کاشی حـدود ۱۵۰۰ نفراسـت کـه ۱۲ درصد آن را شاغلین مستقیم و ۸۸ درصد را شاغلین غیرمستقیم یعنی شاغلین در بخشهـای تهیـه مـواد اولیه، تهیه مواد واسطه، خدمات فنی و مهندسی، حمـل و نقـل و شـبکه توزیـع تـشکیل مـیدهنـد.
-۳-۳ وضعیت تولید کاشی و سرامیک در استان یزد
اولین تولیدات صنعتی کاشی در استان در دهه ۱۳۵۰ صورت گرفت و همزمان با گسترش این صنعت در ایـران در دهه ۱۳۷۰ ،یزد جایگاه ویژهای یافت و در حال حاضر رتبه اول تولید کاشی ایران به یزد اختصاص دارد. تـا سـال ۱۳۵۷ تولیـد کاشـی و سـرامیک در اسـتان یـزد بـه صـورت کـاملاً سـنتی مـیباشـد. مهمتـرین کاشیکاریهای برجای مانده در یزد مربوط به دوره تیموری (قرن ۸ ۹ و . ه ق) است، از جمله این بناها مـسجد جامع یزد، مسجد امیر چقماق، بقعه سید رکن الدین می باشد. جالب اینجاست که همزمان با ایجاد ایـن بناهـا در یزد، بناهای مشابهی در اصفهان، سمرقند و بخارا دیده میشود که نشان دهنده انتقال تجارب اساتید یزد و اصفهان در ساخت کاشی بهاین شهرهاست. اولین کارخانه صنعتی تولید کاشی در یزد، کارخانه کاشی یزد (۱۳۵۷ (بود که به تولید کاشی تک پخت قرمـز در سایزهای کوچک پرداخت. این کارخانه در دهه ۱۳۶۰که به دلیل جنگ تحمیلی بازار پر رونق نبود، فروش قابل توجهی نداشت.
از سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۸ ،با شروع دوران سازندگی و بازسازی و افزایش تقاضا برای کاشـی، شـرکت هـای جدیدی در استان تاسیس شد که از جمله میتوان به شرکت کاشی کویر، مجتمع کاشی میبد، کاشی احـسان و پس از آنها کاشی خیام اشاره کرد. از ۱۳۷۹ تاکنون شاهد رشد چشمگیر این صنعت در استان بوده ایم و طی سالهای اخیر منـاطق اطـراف یـزد (به ویژه میبد) سریعترین رشد را در این بخش داشتهاند.
در دهه ۱۳۸۰ صنعت شرایط متفاوتی را سپری کرده است. از اواخر سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ نوعی رکود در بـازار صنعت کاشی ایجاد شد و سپس از اوایل ۱۳۸۴ دوباره با رونق بازار مسکن در ایران و رونق بازار عـراق، بـازار کاشی رونقی دوباره یافته است.
به هر حال اگر تا به حال صنعت کاشی و سرامیک ایران دچار کمبود مرکزیت بوده است، یـزد ایـن امکـان را دارد که به قطب صنعتی تولید کاشی ایران تبدیل شود (منبع: خوشه کاشی سرامیکی استان یزد .)
۴- جایگاه استان یزد در تولید کاشی ایران
در جدول زیر آمار مربوط به تولید و صادرات کاشی در ایران و یزد در سال ۱۳۸۹ نشان داده شده است. همانگونـه که در جدول مشاهده می شود در سال ۱۳۸۹ میزان تولید واقعی کاشی در کشور ۴۰۰ میلیون متر مربع بوده است و استان یزد ۷۵/۳۸ درصد (۱۵۵ ( میلیون متر مربع از کاشی و سرامیک کشور را تولید کرده است و در بخش صادرات نیز ۱۸ میلیون مترمربع از کل صادرات مربوط به کاشی و سرامیک را به خود اختصاص داده است.
۵- آمار مربوط بـه تولید کاشی و سرامیک استان یزد در سالهای ۱۳۷۹-۱۳۸۹
همانگونه که در نمودار نشان داده شده است میزان تولیـد کاشـی و سـرامیک اسـتان یـزد در طـی ده سـال گذشته روند رو به رشدی را طی کرده است. تولید کاشی و سـرامیک اسـتان یـزد در سـال ۱۳۷۹ از رقـم ۱۱ میلیون مترمربع به ۱۵۵ میلیون مترمربع در سال ۱۳۸۹ رسیده است، هرچند لازم به ذکـر اسـت کـه ضـریب رشد تولید در هر سال نسبت به سال قبل از آن متفاوت است.
به منظور دستیابی به شناخت بهتری از وضعیت رشد تولید و صادرات کاشی در استان یزد، در جدول زیر روند رشد تولید و صادرات کاشی و سرامیک استان یزد در دهه ۱۳۸۰ نشان داده شده است .
همان گونه که در جدول مشاهده میشود تولید کاشی و سرامیک در استان یزد در سـال ۱۳۸۳ رکـود زیـادی داشته است و بعد از آن مجدداً رشد صعودی خود را تا سال ۱۳۸۸ طی کـرده اسـت .در سـال ۱۳۸۸ ضـریب رشد تولید با کاهش مواجه است، هر چند در این سال میزان تولید کاشی و سرامیک ۵ میلیون مترمربع نسبت به سال قبل از آن بیشتر بوده است، اما ضریب رشد تولید در این سال کاهش زیادی داشته است.
۶- وضعیت رشد تولید و صادرات کاشی و سرامیک استان یزد در سال های ۱۳۸۰-۱۳۸۹
همانگونه که در نمودار نشان داده شده است تولید و صادرات کاشی در استان یزد رونـد رو بـه رشـدی را در سالهای اخیر طی کرده است. به منظور پیش بینی وضعیت تولید و صادرات کاشـی در سـال هـای آینـده، از روش رگرسیون استفاده شده است و نتایج نشان می دهد که در سال ۱۳۹۵ تولیـد خوشـه کاشـی سـرامیکی استان یزد به ۴۰۰ میلیون متر مربع و صادرات آن به ۷۰ میلیون متر مربع خواهد رسید.
۷- افق چشمانداز تولید و صادرات در سطح خوشه استان یزد (میلیون متر مربع)
۸- محصولات کاشی و سرامیک در استان یزد
محصولات خوشه کاشی و سرامیک یزد را میتوان به بخشهای زیر تقسیم کرد:
کاشی لعابدار کف
کاشی لعابدار دیوار(منوپروزا)
کاشی پرسلان و گرانیتی
کاشی پخت سوم شامل انواع باند کف و دیوار و کاشی تک گل
کاشی مینیاتوری
از محصولات بالا سه دسته کاشیهای لعابدار کف، کاشیهای لعابدار دیوار و کاشیهای پرسـلان و گرانیتـی محصولات اصلی خوشه را تشکیل میدهند و سایر تولیدات رقم قابل توجهی را در بین محصولات خوشه بـه خود اختصاص نمیدهند. در مجموع میتوان گفت حدود ۶۵ درصد تولیـدات خوشـه کاشـی کـف، حـدود ۲۵ درصد کاشی دیوار و حدود ۱۰ درصد کاشی پرسلان و گرانیتی است (واحد خوشه کاشی سرامیکی وابسته بـه شرکت شهرکهای صنعتی استان یزد، ۱۳۸۹ (.
۹- وضعیت شرکتهای وابسته به صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
نتایج حاصل از انجام مطالعه میدانی در استان یزد در ارتباط با شرکت های کاشی و سرامیک و صنایع وابـسته در جدول زیر گزارش شده است. همانگونه که در جدول مشاهده میشود در حال حاضر ۶۵ شرکت کاشی در استان یزد در حال فعالیت و یا در حال ساخت و نصب و راه اندازی می باشند، ۱۷ تولیدکننده لعاب و فریـت، شرکت فعال در بخش پخت سوم، ۲ واحد تولید کننده گرانول کاشی، ۴ تولید کننده گلولـه هـای سـرامیکی، ۲ واحد در بخش تولید رنگدانههای سرامیکی و سایر بخشهای فعال دیگر در بخش صنعت کاشی و سـرامیک در جدول مشاهده میشود.
توسعه صنعت کاشی نیازمند تامین زیرساختهای لازم میباشد و نتایج این تحقیق نـشان داد کـه در اسـتان یزد تاحدود زیادی زیرساختها و امکانات مورد نیاز در رونق هرچه بیشتر این صـنعت فـراهم شـده اسـت. از جمله زیرساختهای میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
امور مربوط به آموزش کاشی و سرامیک، بازرگانی، بستهبندی، معادن، حمل و نقل، طراحی، تـامین کننـدگان مواد اولیه و خاک، پودرهای صنعتی و… از جمله بخشهای فعـال در بخـش کاشـی و سـرامیک اسـتان یـزد میباشد. نتایج بدست آمده نشان داده است که در مجموع تعـداد شـرکت هـای کاشـی و سـرامیک و صـنایع وابسته به آن در استان یزد بالغ بر ۱۸۹ واحد میباشد.
۱۰ -وضعیت شرکتهای کاشی و صنایع وابسته به تفکیک شهرستان
۱۱- وضعیت شرکتهای کاشی و سرامیک به تفکیک شهرستان
از کل شرکتهای کاشی و سرامیک در استان یـزد ۲۸ شـرکت متعلـق بـه شهرسـتان میبـد، ۱۶ شـرکت در شهرستان اردکان، ۷ شرکت در شهرستان صدوق، ۴ شرکت در شهرستان تفت، ۴ شرکت در شهرسـتان یـزد، شرکت در شهرستان مهریز، ۲ شرکت در شهرستان ابرکوه و ۱ شرکت در شهرستان بافق می باشند کـه یـا در حال فعالیت هستند و یا در حال نصب و راه اندازی.
جهت مشاهده لیست کامل و بروز کارخانه ها کلیک کنید
جهت مشاهده صفحه کارخانه های استان یزد کلیک کنید
۱۲ – وضعیت دستگاهها و ماشین آلات خطوط تولید صنعت کاشی و سرامیک
استان یزد
نتایج تحقیق در ارتباط با وضعیت دسـتگاههـا و ماشـین آلات خطـوط کـوره، ل عـاب، بـسته بنـدی و پـولیش شرکتهای کاشی نشان داد که ماشینآلات و دستگاههای اکثر شرکتهـای کاشـی و سـرامیک اسـتان یـزد خارجی میباشد.
پیشتاز در تأمین ماشین آلات «شرکت ساکمی» است که توجه زیادی به این بـازار داشـته از تسهیلاتی چون کیفیت بالای خدمات پس از فروش و شهرت ز یاد در میان تاجران ایرانی برخوردار می باشـد.
مهمتر از همه اینکه سرمایهگذاران محلی به دنبال شرکتهایی میگردند که تا رسیدن به حد اعـلای تولیـد، تضمین توانایی رقابت و کیفیت لازم برای صادرات و در عین حال کـاهش هزینـههـای تولیـد تـاب بیاورنـد. امروزه، ماشینآلات ایتالیایی به عنـوان سـازگارترین، معتبرتـرین و کـاراترین شـناخته شـده اسـت . از دیگـر شرکتهایی که در زمینه تامین دستگاهها و ماشین آلات خطوط کاشی و سرامیک و لعاب ایران فعالیت دارند. می توان به شرکت های ایتالیایی (کماک و بی اند تی) و در برخی موارد شرکتهای چینی اشاره کـرد.
۱۳ -عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگـی مـؤثّر در رشـد صـنعت کاشـی و سرامیک استان یزد
۱۳- ۱ -عوامل فرهنگی
از مهمترین عوامل موثر بر رشد صنعت کاشـی و سـرامیک در اسـتان یـزد برخـورداری از سـبقه فرهنگـی و تاریخی این استان در ساخت کاشی و سرامیک میباشد. اساتید کاشی کار از دیرباز در این سـرزمین بـه هنـر کاشیکاری پرداختهاند و این صنعت در استان یزد دارای قدمت ۷۰۰ ساله است. مهمترین کاشـیکـاری هـای برجای مانده در یزد مربوط به دوره تیموری (قرن ۸ ۹ و . ه ق) است که در بنای مسجد جامع یزد، مسجد امیـر چقماق و بقعه سید رکنالدین قابل مشاهده میباشد.
هنر سفالگری (کباره پزی) نیز از قدیمالایام تا کنون در استان یزد دوام و بقا داشته است. در حال حاضـر در استان یزد، شهرستان میبد به عنوان قطب مهم سفالگری محسوب می شود و کارگاههـای سـفالگری در ایـن شهر به شکل سنتی فعالیت دارند. در اصطلاح محلی، به تولیدات سفال،”کواره” گفته مـیشـود. محـصولات سفال میبد موارد متعددی را شامل میشده و رابطه تنگاتنگی با سبک زندگی مردم این دیار داشـته اسـت.
از دسته محصولاتی که همچنان تولید میشوند میتوان به مواردی مانند کشک ساب، تغار، قلک (کل دونـگ)، انواع خمره (دوره )، لیوان، شمعدان و گلدانهای ساده و با لعاب ونیز انواع و اقسام آبدان، کاسه و بشقاب، کوزه و قلیان اشاره کرد.
در حال حاضر انواع کوزه آب که شکل ساده سفال است، همچنان در میبد رقم عمده ای از تولید سفال را شامل میشود.
انواع سفال میبد کماکان به بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهـران، زاهـدان، کرمان و جیرفت صادر میشود.
۱۳- ۲ -عوامل اقتصادی و اجتماعی
از دسته عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر در رشد کاشی و سرامیک در استان یزد میتوان به زیر اشاره کرد؛ وجود معادن و خاک رس مرغوب در منطقه کویری استان یزد ارزان بودن سوخت و کم بودن قیمت تمام شده محصول (موضوع ارزان بودن سوخت بیشتر در سـطح ملـی قابل بررسی است اما این مساله در رونق صنعت کاشی و سرامیک استان یزد نیز نقش مهمی داشته است) وجود نیروی انسانی ماهر و متخصص تحـولات ایجـاد شـده در فرهنـگ مـصرف مـردم و اسـتفاده از مـصالح مرغـوب و مناسـب در صـنعت ساختمانسازی و افزایش تقاضای بازار در سالهای اخیر(صنعت کاشی و سرامیک در بخش صنایع ساختمانی از لحاظ میزان سرمایهگذاری و ارزش تولیدات و اشتغالزائی بعد از صنعت سیمان در رتبه دوم در کـشور قـرار دارد.
رشد خوشهای صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
وجود بستر مناسب و زیرساختهای لازم در رشد صنعت کاشی و سرامیک استان یزد شامل شهرک هـای صنعتی، حمل و نقل، گمرک، توسعه خوشه کاشی سرامیک استان، وجود نهادهای آموزشی مانند دانشگاه آزادیم بد و… وجود سرمایهگذاری مناسب توسط بخش خصوصی سودرسانی قابل توجه این صنعت برای سرمایهگذاران و همچنین مزایای قابل توجـه ایـن صـنعت بـرای استان یزد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد،
سهم مهم صنعت کاشی و سرامیک استان یزد در ایجاد اشتغال (بـیش از ۱۲ درصـد اشـتغال مـستقیم استان یزد در صنعت کاشی است.)
سهم مهم صنعت کاشی و سرامیک در تولید ناخالص استان یزد به گونه ای که ایـن صـنعت ۷۵/۳۸ از تولید کاشی و سرامیک کشور را تولید میکند و در سـال ۱۳۸۹ ،۱۸ میلیـون متـر مربـع از کـل صـادرات مربوط به کاشی و سرامیک ایران را به خود اختصاص داده است (سایت خوشه کاشی و سـرامیک اسـتان یزد، خبر ۳۱/ ۱ /۹۰ .(در بخش صادرات، این صنعت توانسته است ۲۴ درصد از صـادرات اسـتان را شـامل گردد (سایت گمرک استان یزد، خبر مورخ ۲۴/۰۱ /۱۳۹۰)
۱۴ -اثرات زیست محیطی صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
صنعت کاشی و سرامیک علیرغم همهامتیازاتی کهدر بهبود وضـعیت اقتـصادی، اجتمـاعی و فرهن گـی اسـتان دارد. دارای معایبی نیز میباشدکهدر ادامهبهبرخی از پژوهشهایی کهدر این خصوص انجام شده است، اشاره میگردد. فاطمهالسادات نماینده و همکاران (۱۳۸۷ (در مقاله ای با عنوان «بررسی میـزان آلـودگی پـساب کارخانجـات کاشی مستقر در دشت یزد- اردکان» به بررسی میزان آلودگی خروجی پساب کارخانجات کاشی دشـت یـزد – اردکان ۱۲ کارخانه از ۱۸ کارخانه در حال فعالیت این دشت پرداختهاند. نتایج حاصل، نشان دهنـده آن اسـت که میانگین غلظت BOD در پساب خروجی این کارخانجات برابـر بـا ۷۵۱/l08/mg و در مـورد COD برابـر بـا
۱۲۴ /۷۵ l/mg بود. مقایسه مقادیر این دو پارامتر با مقادیر استاندارد محیطزیست ایران برای پذیرش آبهای سطحی، کشاورزی و تخلیه به چاه بیانگر آن است که غلظت BOD و COD پساب های مورد تحقیق بالاتر از حد مجاز ارائه شده میباشد. مقا یسه مقادیر BOD،COD با میزان ظرفیـت تولیـد کارخانجـات مـورد مطالعـه نشان دهنده آن است که با افزایش ظرفیت تولید میزان آلودگی پساب افزایش مییابد.
مینا مرشدیزاده (۱۳۸۸ ،(نیز در مقاله ای با عنوان «بررسی آلودگی آبهای زیرزمینـی کارخانجـات کاشـی و سرامیک شهرستان میبد به بررسی آلودگی آبهای زیرزمینـی ناشـی از فلـزات سـنگین (Zn,Pb,Fe,Cd,Cr ( موجود در پساب کارخانجات کاشی و سرامیک در شهرستان میبد و تعیین بار آلودگی توسط صـنایع کاشـی و سرامیک پرداخته است.
با توجه به اینکه شهرستان میبـد در اسـتان یـزد در برگیرنـده نامـساعدترین شـرایط اقلیمی حاکم بر فلات مرکزی ایران میباشد و به علت کمبود بارشهای جوی و عدم وجود آبهای سطحی، آبهای زیرزمینی تنها منبع تامین کننده آب منطقه میباشـد کـه بـه مـصارف شـرب، صـنعت و کـشاورزی میرسد، آب در این منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است .
ایـن در حـالی اسـت کـه بزرگتـرین کارخانجـات کاشی و سرامیک ایران در این منطقه واقعند و نقش زیادی در آلودگی آبهای این منطقه مـی تواننـد داشـته باشند. در این مطالعه با در نظر گرفتن شرایط و امکانات نمونه برداری از فاضلاب ۴ کارخانـه بـزرگ کاشـی و سرامیک واقع در شهرستان میبد ۵ و حلقه چاه آب در محدوده این صنایع، به مدت ۶ ماه نمونهبرداری هایی از فروردین تا شهریور ۱۳۸۷ صورت گرفته است. نمونهها با شرایط استاندارد بـه آزمایـشگاه انتقـال یافتـه و بـا استفاده از روشهای آزمایشگاهی ارائه شده در کتاب روش های استاندارد، بر روی پارامترهای فلزات سـنگین (Zn,Pb,Fe,Cd,Cr (آزمایشهای مورد نیاز انجام گرفت. نتایج حاصل از بار آلودگی صنایع نشان میدهـد کـه بیشترین میزان فلزات سنگین (کروم، کادمیوم، سرب، روی و آهن) در این کارخانه ها تولید میشـود.
مقایـسه پساب خروجی با استاندارد تخلیه نشان میدهد که میانگین آهن و روی در پساب این کارخانجات بیش از حد مجاز میباشد. مقایسه میزان فلزات سنگین در آب چاهها نشان میدهد که کادمیوم در چاه شـماره ۱ بـیش از حد مجاز میباشد همچنین میانگین سرب در تمامی چاهها بالاتر از حد استاندارد میباشد.
وجود ذرات معلق در هوا به جهت ازدیاد کارخانجات کاشی در محدوده استان یزد خـصوصا شهرسـتان میبـد ، مهمترین و نخستین منبع آلودگی میباشد. مهمترین مشکل کارخانجات کاشی پخش ذرات معلق در هواست که از طریق سیستم سنگ شکن، ساکشنها و اسپریها در هوا متصاعد میشود.
۱۵ -بحث و نتیجه گیری
سابقه تاریخی، ذخایر کم نظیر مواد اولیه، بازار گسترده و مناسب داخلی و وجود نیـروی انـسانی مـا هر سـبب رشد و توسعه صنعت کاشی و سرامیک در ایران گردید به طوریکه در ۴۵ سال گذشته بـا سـرمایه گـذاری دو میلیارد دلاری(انجمن تولید کنندگان کاشی و سرامیک، ۱۳۸۳ ،ص۹ (بخش دولتی و خصوصی ظرفیت تولیـد از نیازهای داخلی فراتر رفته و بازار داخلی را اشباع نموده است. صنعت کاشـی و سـرامیک در بخـش صـنایع ساختمانی از لحاظ میزان سرمایهگذاری و ارزش تولیدات و اشتغالزائی بعد از صنعت سیمان در رتبه دوم قرار میگیرد ( انجمن تولیدکنندگان کاشی و سـرامیک، ۱۳۸۳ ،ص۹ .(در اسـتان یـزد صـنعت کاشـی و سـرامیک توانسته است نقش مهمی در ایجاد اشتغال (بیش از ۱۲ درصـد اشـتغال مـستقیم اسـتان یـزد) داشـته باشـد. همچنین این صنعت نقش مهمی در تولید ناخالص استان یزد داشته است به گونهای که ایـن صـنعت ۷۵/۳۸ از تولید کاشی و سرامیک کشور را تولید می کند و در سال ۱۳۸۹ ،۱۸ میلیون متر مربع از کل صادرات مربوط به کاشی و سرامیک ایران را به خود اختصاص داده است (خوشه کاشـی و سـرامیک اسـتان یـزد، ۱۳۸۹ .(در بخش صادرات، این صنعت توانسته است ۲۴ درصد از صادرات استان را شـامل گـردد (گمـرک اسـتان یـزد، . با توجه به بررسی پژوهش های ذکر شده میتوان بیان کرد که تهدید زیست محیطی مهم ترین خطر ۱ ۱۳۸۹( جدی در بخش شرکتهای کاشی و سرامیک است و لازم است که شرکت های کاشـی و مـسئولان در ایـن زمینه به اتخاذ تدابیر و چارهاندیشی بپردازند.
اما فارغ از اثراتی که صنعت کاشی و سرامیک در استان دارد باید مطرح کنیم که این صنعت خود با تهدیدات جدی نیز روبرو است. تاکنون صنایع کاشی و سرامیک توانسته بودند با استفاده از منابع و مـواد اولیـه ارزان و سوخت یارانهای، هزینههای خود را به راحتی تحمل نمایند، اما با طرح هدفمند سازی یارانه ها این مساله قطعاً بر میزان تولید، عرضه، فروش و وضعیت نیروی انسانی اثرگذا ر خواهد بـود. بـر ایـن اسـاس لازم اسـت کـه شرکتهای کاشی و سرامیک از سوختهای جانـشین اسـتفاده نماینـد و بـا بهینـه سـازی مـصرف سـوخت، جایگزینی سایر سوختها و استفاده از ماشینآلات جدید و بروز، هزینههای مربوط به تولید را کاهش دهنـد و سعی در کاهش قیمت تمام شده محصول خود بنمایند. لازم به ذکر است که با واردات کاشـی، ایـن موضـوع میتواند مسائل هدفمندی را بیشتر نمایان سازد، پس لازم است که شرکت های کاشـی و سـرامیک، در بـازار رقابتی با ایجاد تنوع و افزایش کیفیت محصولات و کاهش قیمت تمـام شـده در برابـر محـصولات وارداتـی ایتالیایی، اسپانیایی و چینی تلاش بیشتری نمایند و زمینههای افزایش صادرات را به خـصوص در کـشورهای حوزه خلیج فارس فراهم نمایند.
این موضوع با توجه به نزدیکی و همجواری کشورهای حوزه خلـیج فـارس و در نتیجه کاهش هزینههای مربوط به حمل و نقل زمینه مناسبی برای افـزایش صـادرات کاشـی و سـرامیک فراهم میسازد.
ایران در همسایگی بزرگترین واردکنندگان کاشی جهان، عربستان سومین، امارات ششمین، عراق هفتمین و روسیه نهمین واردکننده بزرگ کاشی جهان، واقع شده است و نزدیکـی جغرافیـایی بـه مهـم تـرین بازارهـای کاشی جهان مزیت بزرگی است که باید از آن بهره کافی برد، د ر غیر این صورت رقبایی نظیر ترکیه و بهویژه مصر این بازارها را به تسخیر خویش در خواهند آورد . بازار هند و پاکستان، آسیای میانه، حوزه خلیج فـارس و نیز عراق و افغانستان بازارهای گسترده، رو به رشد و بسیار مهمی بـرای کاشـی تولیـدی اسـتان هـستند کـه صادرکنندگان کاشی باید فعالیت خود را در این بازارها بـیش از پـیش افـزایش دهنـد (منبـع: خوشـه کاشـی سرامیکی استان یزد، ۱۳۹۰ )
در پایان خاطر نشان می سازد که صنعت کاشی و سرامیک به دلیل مزایایی که پیش از این ذکر شد، از معدود صنایعی است که در صورت پیوستن ایران به سازمان تجارت جهـانی مـیتوانـد بـه حیـات خـود ادامـه دهـد (وارسته، ۱۳۷۹ ،ص۱۰۶ .(اما این بدان معنا نیست که صنعت کاشی و سرامیک ایران در وضع مطلـوبی قـرار دارد بلکه حاکی از امکان رقابت این صنعت با توجه به مزایای کـشور در ایـن زمینـه مـیباشـد.
نظرات ۲