کاشی‌های ایرانی، با قدمتی دیرینه و نقوش و رنگ‌های چشم‌نواز، همواره در میان زیباترین هنرهای تزئینی جهان جای داشته‌اند. این هنر اصیل، که از دستان هنرمندان ایرانی تراوش می‌کند، جلوه‌ای منحصر به فرد به بناها و فضاهای مختلف می‌بخشد.
در این مقاله، سفری به دنیای شگفت‌انگیز ساخت کاشی‌های ایرانی خواهیم داشت و گام به گام، مراحل خلق این شاهکارهای هنری را به صورت علمی و دقیق بررسی خواهیم کرد.
مواد اولیه:
خاک رس: مهم‌ترین ماده اولیه در ساخت کاشی، خاک رس است که باید از مرغوبیت بالایی برخوردار باشد. خاک رس به دلیل داشتن خاصیت شکل‌پذیری، به هنرمندان امکان می‌دهد تا طرح‌های مورد نظر خود را بر روی آن پیاده کنند.
لعاب: لعاب، پوششی شیشه‌ای است که بر روی سطح کاشی اعمال می‌شود و به آن رنگ، درخشش و مقاومت می‌بخشد. لعاب از مواد مختلفی مانند سیلیس، اکسید قلع، اکسید سرب و اکسیدهای رنگی تهیه می‌شود.
رنگ‌ها: برای رنگ‌آمیزی کاشی‌ها از رنگ‌های معدنی و اکسیدهای فلزی استفاده می‌شود. این رنگ‌ها به لعاب اضافه می‌شوند و پس از پخت، طرح و نقش مورد نظر را بر روی کاشی ایجاد می‌کنند.
مراحل ساخت:
آماده‌سازی خاک: در این مرحله، خاک رس به دقت پاکسازی می‌شود تا هرگونه ناخالصی از آن زدوده شود. سپس، خاک رس با آب مخلوط می‌شود تا خمیری نرم و یکدست حاصل شود.
شکل‌دهی: خمیر آماده شده به اشکال مختلف مانند مربع، مستطیل، لوزی و یا اشکال هندسی پیچیده‌تر در می‌آید. این کار می‌تواند به صورت دستی با استفاده از قالب و یا به وسیله دستگاه‌های پرس انجام شود.
خشک شدن: پس از شکل‌دهی، کاشی‌ها باید به طور کامل خشک شوند تا رطوبت خود را از دست بدهند. این کار می‌تواند در دمای محیط و یا در کوره‌های مخصوص انجام شود.
لعاب‌دهی: در این مرحله، لعاب به صورت مایع یا پودر بر روی سطح کاشی‌ها اعمال می‌شود. لعاب‌دهی می‌تواند به روش‌های مختلفی مانند غوطه‌وری، پاشش و یا نقاشی انجام شود.
نقاشی: پس از لعاب‌دهی، نوبت به نقاشی و تزئین کاشی‌ها می‌رسد. هنرمندان ایرانی از نقوش اسلیمی، ختایی، هندسی، گل و بوته و نقوش figuratives برای تزئین کاشی‌ها استفاده می‌کنند. نقاشی کاشی‌ها می‌تواند به صورت دستی و یا با استفاده از شابلون انجام شود.
پخت: در نهایت، کاشی‌ها در کوره‌هایی با دمای بالا (معمولاً بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد) پخته می‌شوند. در اثر حرارت بالا، لعاب ذوب شده و به سطح کاشی می‌چسبد و طرح و نقش‌ها تثبیت می‌شوند.
انواع کاشی‌های ایرانی:
کاشی‌های ایرانی در انواع مختلفی تولید می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاشی هفت رنگ: این نوع کاشی، از مشهورترین کاشی‌های ایرانی است که با استفاده از هفت رنگ اصلی نقاشی می‌شود.
کاشی معرق: در این نوع کاشی، از قطعات کوچک کاشی‌های رنگی برای خلق طرح‌های پیچیده و ظریف استفاده می‌شود.
کاشی گره چینی: این نوع کاشی، با استفاده از اشکال هندسی و نقوش اسلیمی طراحی می‌شود و جلوه‌ای بسیار زیبا و چشم‌نواز دارد.
کاشی خشتی: این نوع کاشی، به صورت مربع یا مستطیل ساده تولید می‌شود و بیشتر برای کف‌فرش و دیوارپوش استفاده می‌شود.
کاربرد کاشی‌های ایرانی:
کاشی‌های ایرانی از دیرباز در تزئین بناهای مختلف مانند مساجد، کاخ‌ها، مدارس، حمام‌ها و خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌رفته‌اند.
امروزه نیز از این کاشی‌ها در معماری مدرن، طراحی داخلی و خلق آثار هنری استفاده می‌شود.
کاشی‌های ایرانی به دلیل زیبایی منحصر به فرد، کیفیت بالا و تنوع طرح و رنگ، همواره مورد توجه و علاقه مردم ایران و سایر نقاط جهان بوده‌اند.
چالش ها و آینده صنعت کاشی در ایران: سفری عمیق تر در میان فرصت ها و تهدیدها
چالش ها:
کمبود مواد اولیه:
علاوه بر کمبود خاک رس مرغوب، کمبود مواد اولیه ثانویه مانند فلدسپات و کوارتز نیز می تواند چالش آفرین باشد.
استخراج بی‌رویه این مواد می تواند منجر به تخریب محیط زیست و تشدید کمبود آنها شود.
فرسودگی ماشین آلات و تکنولوژی:
استفاده از کوره های سنتی و غیره بهینه، ضایعات تولیدی را افزایش داده و باعث مصرف بالای انرژی می شود. این امر نه تنها هزینه های تولید را افزایش می دهد، بلکه به آلودگی هوا نیز دامن می زند.
رقابت جهانی:
تولیدکنندگان خارجی با یارانه های دولتی و استفاده از تکنولوژی های روز، می توانند محصولاتی با کیفیت بالا و قیمت مناسب تر به بازار عرضه کنند. این امر حضور تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای جهانی را دشوار می کند.
مشکلات زیست محیطی:
علاوه بر آلایندگی هوا، تولید کاشی می تواند منجر به آلودگی آب نیز شود. فاضلاب حاصل از فرآیند تولید کاشی، حاوی مواد شیمیایی و آلاینده های سمی است که در صورت تصفیه نشدن، می تواند به منابع آب زیرزمینی و رودخانه ها آسیب برساند.
نوسانات نرخ ارز:
نوسانات نرخ ارز، قیمت مواد اولیه وارداتی و هزینه های حمل و نقل را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار می دهد. این امر برنامه ریزی را برای تولیدکنندگان دشوار می کند و می تواند منجر به افزایش قیمت نهایی محصول برای مصرف کنندگان شود.
راهکارها:
حمایت دولت:
دولت می تواند با ارائه یارانه، تسهیلات کم بهره و معافیت های مالیاتی به تولیدکنندگان، به نوسازی ماشین آلات و تکنولوژی، انجام تحقیقات و توسعه و ارتقای کیفیت محصولات کمک کند.
تمرکز بر صادرات:
با توسعه بازارهای صادراتی، به ویژه در کشورهای همسایه و منطقه،می توان وابستگی صنعت کاشی به بازار داخلی را کاهش داد و از نوسانات تقاضا در داخل کشور کمترتحت تاثیر قرار گرفت.
استفاده از تکنولوژی های جدید:
استفاده از روش های نوین تولید مانند چاپ دیجیتالو نانو تکنولوژی می تواند به کاهش ضایعات تولیدی،کاهش مصرف انرژی و افزایش کیفیت محصولات کمک کند.
توجه به مسائل زیست محیطی:
ایجاد و توسعه سیستم های تصفیه فاضلاب و استفاده از روش های تولید دوستدار محیط زیست می تواند اثرات مخرب زیست محیطی این صنعت را به حداقل برساند.
نوآوری و خلاقیت:
تولیدکنندگان ایرانی باید با ارائه طرح ها و مدل های جدید و خلاقانه، سهم خود را در بازار داخلی و خارجی حفظ و حتی ارتقا دهند. استفاده از طرح های اصیل ایرانی و تلفیق آنها با نوآوری و خلاقیت می تواند به برندسازی و افزایش ارزش افزوده محصولات ایرانی کمک کند.
برگزاری دوره های آموزشی:
با برگزاری دوره های آموزشی برای مدیران، کارکنان و متخصصان این صنعت می توان سطح دانش و مهارت آنها را ارتقا داد و به روزترین روش های تولید و مدیریت را به آنها آموزش داد.
حمایت از شرکت های دانش بنیان:
حمایت از شرکت های دانش بنیان و فناور می تواند به توسعه تحقیقات و نوآوری در این صنعت و ارائه ی راه حل های نوین برای چالش های موجود کمک کند.
نقش تشکل ها:
انجمن ها و تشکل های صنفی فعال در صنعت کاشی می توانند با ایجاد هماهنگی بین تولیدکنندگان ارائه مشاوره های لازم به دولت و پیگیری حقوق این صنف، نقش موثری در حل چالش ها و ارتقای جایگاه این صنعت ایفا کنند.
نقش رسانه ها:
رسانه ها می توانند با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به جامعه، اهمیت این صنعت و چالش های پیش روی آن را به مردم بشناسانند و در زمینه ترویج مصرف محصولات ایرانی و حمایت از تولید ملی فعالیت کنند.
نظرات ۰