تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش پنجم

بخش پنجم )  کاشی کاری در دوران صفویان :

با رو به زوال نهادن حاکمیت ایلخانیان در اواسط قرن هشتم، عصر طلایی تولید کاشی پایان یافت. کاشی‌های معرق موزائیکی تک رنگ و نه چندان نفیس در رنگ‌هایی متفاوت جانشین قاب‌های عظیم زرین‌فام و کتیبه‌ها شدند.

این تکنیک برای نخستین بار در آغاز قرن هفتم هجری در آناتولی اقتباس شده و یک قرن بعد در ایران و آسیای مرکزی پدیدار شده است. این نوع از کاشی‌ها برای ایجاد طرحی پیچیده در کنار یکدیگر چیده می‌شده و از آنها برای تزئین محراب‌ها استفاده می‌شد.

شیوه کار به این صورت بوده است که سفال‌های لعاب داده شده را بر مبنای طرح اصلی می‌بریدند و سپس با در کنار هم قرار دادن آنها، طرح اصلی را می‌ساختند. در دوره ایلخانیان برای نخستین بار این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت؛ مانند آنچه که در مقبره امام زاده جعفر اصفهان (726ه.ق) به چشم می‌خورد؛ اما کاربرد وسیع آن در دوره میانی قرن نهم هجری رواج پیدا کرد.

طیف وسیع و پیشرفته‌ای از کاشی‌های معرق بر روی تعدادی از بناهای مهم یادبود این دوران دیده می‌شوند که به عنوان نمونه می‌توان به مسجد گوهرشاد در مشهد، مدرسه آلغ بیک در سمرقند و مدرسه خرگرد اشاره کرد.

با توجه به وقت گیر بودن نصب کاشی‌های معرق، در اواخر قرن نهم هجری تکنیک ارزان‌تر و سریع‌تری با نام هفت رنگ، جایگزین آن شد. این تکنیک، ترکیب رنگ‌های مختلف و متعددی را بر روی کاشی ممکن ساخته بود. همچنین در چنین شیوه‌ای، رنگ‌ها مجزا بوده و درون مرزهای یکدیگر نفوذ نمی‌کردند؛ زیرا توسط خطوط رنگینی مرکب از منگنز و روغن دنبه از یکدیگر جدا می‌شدند.

در بسیاری از بناهای تیموریان شاهد رواج مجدد کاشی‌کاری به شیوه هفت رنگ هستیم که به عنوان نمونه، می‌توان از مدرسه غیاثیه خردگرد که در سال 846  ه.ق تکمیل شده یاد کرد.

 

 

مساجد و مدارس صفویه به طور کلی با پوششی از کاشی‌ها در درون و بیرون بنا تزیین شده‌اند. در حالیکه کاربرد کاشی‌های معرق تداوم می‌یافت، شاه عباس که برای دیدن بناهای مذهبی کامل نشده‌اش بی‌تاب بود، استفاده بیشتر از تکنیک سریع کاشی هفت رنگ را تقویت کرد.

در عصر صفویه، کاشی هفت رنگ در قصرهای اصفهان به نحوی گسترده مورد استفاده قرار گرفت و نصب کاشی‌های چهارگوش درون قاب‌های بزرگ، منظره‌هایی بدیع همراه با عناصر پیکره‌ای و شخصیت‌های مختلف، به وجود آورد.

 

 

کاشی کاری در دوران زندیه

در قرن دوازدهم هجری، با روی کار آمدن زندیه عمارت‌سازی در اندازه‌های جاه‌طلبانه به ویژه در شیراز، پایتخت زندیان، از سر گرفته شد و به همین دلیل، جنبش جدیدی در صنعت کاشی‌سازی پدید آمد. در این عصر، تصاویر کاشی‌ها با نوعی رنگ جدید صورتی که در دوران حکمرانی قاجار نیز استفاده می‌شده، نقاشی می‌شوند.

صنعت کاشی‌سازی اسلامی در دوره‌هایی از پرسلان (ظرف چینی وارداتی از دوران تانگ و سونگ) تأثیر پذیرفته است. حاصل این تأثیرات، ساخت کاشی‌هایی با لعاب سفید و طرح‌های آبی است. اقتباس هنرمندان اسلامی از چینی‌های آبی-سفید قابل ملاحظه است. در اواسط قرن نهم هجری، نقشمایه‌های چینی کاملا در نقشمایه‌های دوران اسلامی جذب شده و حاصل آن، پدیدار شدن یک سبک اسلامی-چینی دو رگه دلپذیر و قابل قبول بود.

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری در ترکیه

هنر کاشی‌کاری ترکیه تا حد زیادی تحت تأثیر سنت‌های ایرانی قرار داشت. در قرن نهم هجری (تا سال 875  ه.ق) هنرمندان تبریزی با انگیزه اشتغال به فعالیت در ترکیه می‌پرداختند.

 

 

در قرن دهم هجری، ایزنیک مرکز تولید ظروف سفالی و کاشی در ترکیه محسوب می‌شد. یک رنگ قرمز درخشان جدید و یک دوغاب غنی شده از آهن به صورت ضخیم و غیرقابل نفوذ به زیرِ لعاب، به کار گرفته می‌شده که از ویژگی‌های کاشی ایزنیک به شمار می‌آمد.

یک سبک برگ‌دار زیبا با طراحی‌های واقعی از گل‌های لاله، سنبل و میخک نیز بر روی کاشی‌ها، منسوجات، جلدسازی و سایر هنرهای ترکیه قرن دهم مورد استفاده قرار گرفتند اما پس از قرن یازدهم هجری، کیفیت کاشی ایزنیکی رو به افول گذاشت و از این دوران به بعد، ساخت کاشی در شهر کوتاهایا در مرز فلات آناتولی ادامه یافت.

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری در سوریه

ساخت کاشی در سوریه نیز صورت می‌گرفته است. سفالگران دمشقی در قرن نهم هجری کاشی‌های سفید-آبی تولید می‌کردند اما یک قرن بعد طرح کاشی‌های سوریه‌ای بازتاب کاشی‌های ایزنیک بود. کاشی‌های سوریه در رنگ‌های سبز روشن، فیروزه‌ای و ارغوانی تیره خاصی در زیر لعاب نقاشی شده‌اند.

بهترین دوره برای کاشی‌سازان دمشق، قرن دهم هجری است. پس از آن، گرچه تولید کاشی تا قرن سیزدهم ادامه یافت اما کیفیت آن کاهش یافت و طرح‌های کاشی‌های سوریه یک دست شد.

 

 

---

برای خواندن کامل این مطلب به صفحات زیر مراجعه نمایید :

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش اول

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش دوم

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش سوم

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش چهارم

تاریخچه هنر اصیل کاشی کاری بخش پنجم

---

[flm_button link_address=”https://instagram.com/cerampakhsh” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”اینستاگرام ما را دنبال کنید” font_family=”Shabnam” font_size=”15px” button_size=”XS” button_color=”White” text_color=”Purple” button_hover=”HoverF-Purple” rounded_corners=”3″ custom_border_color=”9f5de2″ animate_icon=”Grow” icon=”fa-instagram”]