تاریخچه کاشیکاری در ایران (قسمت دوم)

---

تاریخچه کاشیکاری در ایران (قسمت دوم)

با حمله مغولان به ایران بسیاری از ویژگی­های سنتی این هنر دستخوش تغییر شد. با پذیرفتن اسلام توسظ ایلخانان در قرن 13 میلادی، کاشیکاری به حالت اولیه خود بازگشت. ایلخانیان به ساختن بناهای مذهبی و غیرمذهبی علاقه­مند شدند. در این دوران از کاشیکاری نه تنها در نمای خارجی، بلکه در نماهای داخلی ساختمان­ها بلکه در نماهای خارجی ساختمان­ها برای تزیین دیوارها و گنبدها استفاده می­شد. ویرانی حاصل از تهاجم اقوام مغول در اواسط قرن هفتم هجری، تنها مدت کوتاهی بر روند تولید کاشی تاثیر گذاشت و در واقع هیچ نوع کاشی از حدود سال­های 654-645 ه.ق بر جای نمانده است. پس از این سال ها، حکام ایلخانی اقدام به ایجاد بناهای یادبود کردند و به مرمت نمونه­های پیشین پرداختند.

نتیجه چنین اقداماتی احیای صنعت کاشی کاری بود.در این دوران تکنیک مینایی از بین رفت و گونه دیگری از تزئین سفال که بعدها عنوان لاجوردینه به خود گرفت، جانشین آن شد.در این تکنیک قطعات قالب ریزی شده با رنگ­های سفید، لاجورد و در موارد نادری فیروزه­ای، لعاب داده می­شدند و پس از اضافه شدن رنگ­های قرمز،سیاه یا قهوه­ای بر روی لعاب، برای بار دوم در کوره قرار داده می­شدند.

در اوایل دوره ایلخانی،تکنیک زرین فام بر روی لعاب بدون هیچ رنگ افزوده­ای به کار برده می­شد ولی در ربع پایانی قرن هفتم، رنگ­های لاجوردی و فیروزه­ای به میزان اندکی مورد استفاده قرار گرفتند.

با نزدیک شدن به قرن هشتم هجری، آبی لاجوردی از رواج و محبوبیت بیشتری برخوردار شد و سرانجام تکنیک نقاشی زیرلعاب با استفاده از رنگ­های آبی لاجوردی و اندک مایه­ای از رنگ قرمز و سیاه، جایگزین نقاشی زرین فام شد که کاشی ­های تولید شده با چنین تکنیکی معمولا با نام کاشی­های سلطان آباد شناخته می­شوند.این تکنیک تا اواسط قرن هشتم مورد استفاده قرار می­گرفت و پس از آن منسوخ شد.

با رو به زوال نهادن حاکمیت ایلخانان در اواسط قرن هشتم، عصر طلایی تولید کاشی پایان یافت.کاشی­های معرق-موزاییکی-تک رنگ و نه چندان نفیس در رنگ های متفاوت جانشین قاب­‌های عظیم زرین فام و کتیبه­‌ها شدند.این تکنیک برای نخستین بار در آغاز قرن هفتم هجری در آناتولی اقتباس شده و یک قرن بعد در ایران و آسیای مرکزی  پدیدار شد. این نوع از کاشی­ها برای ایجاد طرح پیچیده در کنار یکدیگر چیده می­شدند و از آنها برای تزیین محراب ها استفاده می­شد. شیوه کار به این صورت بوده است که سفال­های لعاب داده شده را بر مبنای طرح اصلی می­بریدند و با کنار هم قرار دادن آنها طرح اصلی را می­ساختند.

در دوره ایلخانیان برای نخستین بار این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت، مانند آنچه که درمقبره امامزاده جعفر اصفهان(726ه.ق) به چشم می­خورد اما کاربرد وسیع آن در دوره میانی قرن نهم هجری رواج پیدا کرد. طیف وسیع و پیشرفته­ای از کاشی­های معرق بر روی تعدادی از بناهای مهم یادبود این دوره دیده می­شود که به عنوان نمونه می­توان  به مسجد گوهرشاد در مشهد، مدرسه آلغ بیک در سمرقند و مدرسه خرگرد اشاره کرد.

---