قدمت کاشی کاری قبل از اسلام

کاشی یکی از نمادهای مهم و از عناصر برجسته تزئینی در معماری ایران زمین است. تاریخچه تولید کاشی در ایران به هزاران سال قبل مربوط می شود که سرمنشا آن، سفالگری است که نخستین آثار این هنر در ایران به حدود 10 هزارسال قبل از میلاد می رسد که به صورت گل نپخته بوده که آثار اولین کوره های پخت سفال به حدود 6000 سال قبل از میلاد برمی گردد.

کاشی های مدرن اولیه به طور زمخت شکل داده شده واستقامت کاشی های امروزی را دارا نبودند، مصالح کاشی ها ازکف رودخانه ها استخراج و در بلوک های ساختمانی فرم داده شده ودرآفتاب خشک می شدند، کاشی های اولیه خام بوده اند ولی حتی در 6000 سال قبل مردم با استفاده از رنگ زدن وکنده کاری ظریف روی کاشی ها از آنها برای تزیین استفاده می کردند. مصری های باستان اولین کسانی بودند که کشف کردند کاشی های رسی پخته شده در کوره محکم تر و در برابر آب مقاوم تر هستند. اگرچه این هنر از دوران باستان در معماری ایران رواج داشت و نمونه هایی از آن در بناهایی مانند کاخ آپادانای شوش به‌دست آمده است اما استفاده گسترده از کاشی در بناهای ایرانی به دوران پس از اسلام بازمی گردد.

کاشی کاری قبل از اسلام را می توان به کاشی کاری در دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانیان بخش بندی کرد.

1-کاشی در زمان هخامنشیان :

تزئینات به جا مانده از دوران هخامنشیان حکایت از آجرهای لعابدار رنگین و منقوش و ترکیب آنها در این دوران دارد که براساس کتیبه داریوش مکشوفه در شوش، سازندگان اصلی آجرهای لعاب دار هخامنشی، بابلیان بوده اند. بدنه ی ساختمان های شوش و تخت جمشید و تپه باباجان لرستان که از آثار به جای مانده زمان هخامنشیان می باشد حاکی از کاربرد آجرهای لعابدار رنگین و منقوش می باشد. نمونه دیگری از این نوع کاشی کاری که به ” شیران و تیراندازان ” معروف است که علاوه بر موزون بودن و رعایت تناسب در اجزا طرح های به کار رفته در این اثر و همچنین چهره ها که  سفید تا تیره و سیاه رنگ است و وسایل زینتی مانند گوشواره و دستبندهایی از طلا یا کفش هایی از چرم زرد رنگ، همگی حکایت از وضعیت و هویت واقعی سربازان دارد.

از تزیینات کاشی هم چنین برای آرایش کتیبه ها نیز استفاده شده است که رنگ متن اصلی کاشی های دوره ی هخامنشیان، اغلب زرد، سبز و قهوه ای می باشد و لعاب روی آجرها از گچ و خاک پخته تشکیل شده است. نمونه های دیگری از این نوع کاشی های لعابدار مصور به نقش حیوانات خیالی مانند «سیمرغ» و یا «گریفن» دارای شاخ گاو، سر و پای شیر و چنگال پرندگان هستند که طی حفریات به دست آمده است. قطعاتی از قسمت های مختلف کاشی کاری متنوع زمان هخامنشیان در حال حاضر در مجموعه ی موزه لوور و سایر موزه های معروف جهان قرار دارد.

کاشی لاجوردی با نقش عقاب در دوره هخامنشیان :

در روزگار هخامنشیان برخی از حیوانات و پرندگان محترم و مقدس شمرده می‌شد که هنرمندان نقش آنها را سمبل قرار داده و روی دیوار کاخ ها و معابد بصورت نقش برجسته عرضه می‌کردند. علاوه بر نقش برجسته‌های این حیوانات و پرندگان، از سنگ، نقره، طلا و مفرغ نیز می‌ساختند و یا نقش برجسته آنها را روی آثار هنری خود ایجاد می‌کردند. این حیوانات عبارت بودند از شیر، گاو، اسب، بز و عقاب یا شاهین که غالبا تک تک و زمانی با هم در یک اثر هنری جلوه‌گری می‌کنند. این حیوانات بیشتر متناسب با هیکل طبیعی و در نقش واقعی خود ظاهر شده و گاهی نیز تلفیقا با هم ترکیب شده و سر یکی را با بدن دیگری پیوند زده و ارائه داده‌اند و موجودی عجیب‌ الخلقه افسانه‌ای بوجود آورده‌اند.

مشخصات کاشی لاجوردی نقش عقاب :

یک قطعه کاشی مربعی شکل لاجوردی برجای مانده از دوران پرشکوه هخامنشی که در سال 1327 شمسی از کاخ آپادانای تخت ‌جمشید پیدا شده است. این قطعه کاشی لاجوردی که بشماره 2436 در سال 1338 در دفتر بخش تاریخی موزه ایران باستان ثبت شده است دارای نقش شاهین است. اندازه آن 5/12×5/12 سانتیمتر است و دور تا دور آن را با مثلث‌های کوچک فرو رفته زینت داده‌اند. در هر طرف از اضلاع این کاشی 13 مثلث کوچک فرورفته  قرار دارد و 4 مثلث کوچک نیز در چهار گوشه‌آن موجود است. داخل مثلث‌ها به رنگهای سبز و سفید و سرخ آرایش شده است.

نقش شاهین که در وسط کاشی بین مثلث‌ های تزئینی قرار گرفته است بسیار زیبا است، در این نقش، عقاب در چنگالش دو گوی را گرفته است و گوی دیگر هم بر بالای سر دارد. به درستی بر ما روشن نیست هدف هنرمند از نقش عقاب و سه گوی مثلث‌های فرو رفته چه بوده است؟ شاید تنها به خاطر زیبایی و بهتر جلوه دادن آن، و یا هدفی جز رضای خاطر خویش نداشته است. شاید این نقوش جنبه مذهبی داشته باشد یا هدف عالی‌تری را بیان کند. مثلا دو گوی که در چنگال شاهین اسیر شده ممکن است دو دنیای مادی و معنوی(دنیا و آخرت) باشند و یا دو سیاره شبیه زمین و گوی سوم که بر سر دارد و اشاره‌ای به نشانه قدرت آسمانی عقاب باشد.

ظاهراً این شاهین شهپر گشاده مظهری از اهورامزدا است یا نمایشگر فرشته‌ای از میان فرشتگان مقرب آسمانی است، بال ها و دم آن  نیز مظهری از بال فرشتگان القا می کند که همچنین دو سوراخ بالا و پایین این کاشی لاجوردی وجود پرچم بودن این کاشی را ثابت می‌کند، چرا که درفش زرین دوران هخامنشی نقشی از عقاب داشته است و ممکن است که این کاشی لاجوردی نیز پرچم پیروزی و افتخار بوده و از این رو حمل آن را در پیشاپیش لشگر به فال نیک می‌گرفته ‌اند.

2_ کاشی کاری در زمان اشکانیان :

در دوره اشکانیان صنعت لعاب دهی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد. بخصوص استفاده از لعاب یک رنگ برای پوشش جدار داخلی و سطح خارجی ظروف سفالین معمول گردید و همچنین لایه ای از  لعاب بر روی تابوت های دفن اجساد کشیده می شده است.در این دوره به تدریج استفاده از لعاب هایی به رنگ های سبز روشن و آبی فیروزه ای رونق پیدا کرد. بنا به اعتقاد عده ای از محققان، صنعت لعاب سازی در زمان اشکانیان در نتیجه ارتباط تجاری و سیاسی بین ایران و چین است که سفالگران چین در زمان سلسله هان، از فنون لعاب دهی رایج در ایران برای پوشش ظروف سفالین استفاده می کرده اند.

با وجود توسعه فن لعاب دهی در دوره اشکانی، هنرمندان استفاده چندانی از لعاب برای پوشش خشت و آجر نکرده و نقاشی دیواری را برای تزیین بناها ترجیح داده اند که دیوار نگاره های کاخ آشور و کوه خواجه سیستان، از اهمیت و رونق نقاشی دیواری در این دوره یادآور می شود، همچنین طرح های تزیینی این دوره از نقش های گل و گیاه، نخل های کوچک، برگ های شبیه گل لوتوس و تزیینات انسانی و حیوانی است، که این طرح ها در آرایش دو بنای یاد شده نیز به کار رفته است .

3- کاشی کاری در زمان ساسانیان :

در زمان حکومت ساسانیان، مجددا کاربرد آجرهای لعاب دار و صنعت موزائیک سازی گسترش یافته و صنعتگران و معماران از آن برای آرایش و تزئین بنا استفاده می کردند. در عصر ساسانیان هنر و صنعت دوره ی هخامنشیان مانند سایر رشته های هنری ادامه پیدا کرد و ساخت کاشی های زمان هخامنشیان با همان شیوه و با لعاب ضخیم تر رایج گردید. نمونه های متعددی از این نوع کاشی ها که ضخامت لعاب آن ها به قطر یک سانتیمتر می رسد در کاوش های فیروز آباد و بیشابور به دست آمده است.

در دوره ساسانیان علاوه بر هنر کاشی سازی هنر موازییک سازی نیز متداول گردید. مخصوصاً پوشش دو ایوان شرقی و غربی بیشابور از موزاییک به رنگ های گوناگون و تزیینات گل و گیاه و نقوشی از اشکال پرندگان و انسان را در بر می گیرد. رنگ آمیزی های متناسب، ایجاد هماهنگی و رعایت تناسب از ویژگی های کاشی کاری دوره ساسانی می باشد.

---

#کاشی #سرامیک #سرام پخش

[flm_button link_address=”http://cerampakhsh.com/mag” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”گردآوری شده توسط: پایگاه اطلاع رسانی کاشی و سرامیک سرام پخش” font_family=”Shabnam” button_size=”XS” button_color=”Light” button_style=”Border” button_hover=”HoverB-Dark” rounded_corners=”3″]

[flm_button link_address=”https://instagram.com/cerampakhsh” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”اینستاگرام ما را دنبال کنید” font_family=”Shabnam” font_size=”15px” button_size=”XS” button_color=”White” text_color=”Purple” button_hover=”HoverF-Purple” rounded_corners=”3″ custom_border_color=”9f5de2″ animate_icon=”Grow” icon=”fa-instagram”]