لعاب سفال، کاشی و سرامیک

  لعاب سفال، کاشی و سرامیک | لعاب‌ها مهمترین بخش کاشی و سرامیک را در بر می‌گیرند و آن پوشش دهی رویه کاشی و سرامیک و به نوعی محافظ طرح و رنگ پیاده شده بر روی کاشی و سرامیک می‌باشد.

لعاب چیست؟

لعاب به پوشش درخشان و شفاف موجود بر روی سفال گفته می‌شود که زیبایی و درخشندگی بی نظیر را به سفال می‌بخشد.
استفاده از لعاب در سفالگری و ساخت کاشی و سرامیک علاوه بر ایجاد جذابیت و زیبایی، سبب افزایش استحکام و دوام سفال می‌شود.
لعاب شامل طیف گسترده ای از ترکیبات آلی و معدنی می‌شود که به سطوح جلوه ای فلزکونه و صیقلی می‌بخشد.. لعاب‌های مربوط به سرامیک به طور کل از مخلوط شیشه مانندی متشکل از کوارتز، فلدسپات و اکسید سرب (PbO) تهیه می‌شود. این مواد را پس از آسیاب شدن و نرم کردن به شکل خمیری رقیق درمی‌آورند. آنگاه این خمیر رقیق را که بیشتر شبیه مایع ایت روی سرامیک و کاشی مورد نظر می‌ریزند یا در آن غوطه‌ور می‌کنند. کاشی و سرامیک را پس از خشک شدن لعاب در کوره تا دمای معینی حرارت می‌دهند. پس از لعاب دهی اولیه کاشی و سرامیک روی آن طرح مورد نظر را ترسیم می‌کنند و دوباره روی آن را لعاب داده، بار دیگر در کوره حرارت می‌دهند. این طرح‌ها با لعاب دهی دوباره بادوام تر شده و کیفیت بیشتری به کاشی و سرامیک می‌بخشند.
لعاب‌ها باعث ایجاد جلوه ای شیشه ای بر روی کاشی و سرامیک و ظروف سفالی می‌شود؛ دقیقاً نمی‌توان گفت که علت شیشه‌ای بودن لعاب چیست؛ زیرا در علم مهندسی سرامیک، شیشه به ماده‌ای گفته می‌شود که SiO2دارد؛ در حالی که لعاب این ماده را ندارد.

انواع لعاب

نوع رنگ و لعاب بستگی به نوع فرمول آن و مواد تشکیل دهنده آن دارد، به همین دلیل با ترکیب مواد تشکیل دهنده لعاب به میزان‌های متفاوت، می‌توانید رنگ و لعاب جدیدی را ابداع نمایید.
لعاب معمولا ماده چسبنده ای نیست، اما تماس آن با سفال سبب نفوذ آن در خاک رس می‌گردد و زمانی که در درجه حرارت معینی قرار می‌گیرد به مانند یه لایه پوشش دهنده روی سطح سفال را می‌پوشاند.
امروزه در صنعت کاشی و سرامیک و ساخت ظروف و اشیای سفالی و سرامیکی روش‌ها و انواع گوناگونی از لعاب دهی وجود دارد که در اینجا به اجمال به معرفی آنها می‌پردازیم

لعاب بی‌رنگ

این نوع لعاب برای پوشش سطوح چینی‌های بدلی ظریف به کار می‌رود و بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می‌شود.

لعاب رنگی

لعاب‌های رنگی مهمترین نوع لعاب هستند که با استفاده از اکسید فلزات به دست می‌آید. برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O)، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3)، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده می‌شود.

لعاب کدر

این نوع لعاب که برای پوشش چینی‌های بدلی معمولی به کار می‌رود، از مخلوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4، نمک و کربنات سدیم تهیه می‌شود که آن را پس از ذوب کردن، سرد کردن و پودر کردن، در آب به صورت حمام شیر در می‌آورند و شیء لعاب دادنی را در آن غوطه‌ور می‌کنند.

لعاب بافت دار

به گونه ای از لعاب گفته می‌شود که دارای بافت‌هایی از سنگ‌های تزیینی و سیلسی می‌باشد که باعث ایجاد یک سطح ناصاف در لعاب می‌شوند. این سطوح به دلیل ایجاد اصطکاک بالا برای استفاده به عنوان سرامیک کف مناسب می‌باشند
.

اصول لعابکاری

وجود هر گونه ناخاصی و یا آلودگی نظیر گرد و غبار و یا نفت در ماده تشکیل دهنده رنگ و لعاب سبب می‌گردد،لعاب از روی سفال بلند شود یا سبب لغزیدن آن بر روی سفال می‌گردد. ایجاد ترک و یا سوزن سوزن شدن در رنگ و لعاب استفاده شده در سفال به دلیل آزاد شدن بیش از حد گاز درون مایع رنگ و لعاب می‌باشد. بنابراین در هنگام لعابکاری سفال باید گرد و غبار را از سطح آن پاک کرده و آن را با یک اسفنج کاملا تمیز نمایید. رنگ و لعاب در واقع یک لایه غیر قابل نفوذ و پوششی شفاف را بر روی ظروف سفالی ایجاد می‌کند.

مهم ترین لعاب‌ها

یکی از مواردی که در رنگ لعاب تأثیر گذار است، اکسیژن می‌باشد،که اگر در کوره مقدار زیادی اکسیژن وجود داشته باشد سبب ایجاد تغییر در رنگ لعاب می‌گردد. به عنوان مثال استفاده از کربنات مس در یک فضای اکسیداسیون سبب ایجاد رنگ فیروزه ای می‌گردد. این در حالی است که اگر اکسیژن موجود در جو کم باشد، لعاب حاصل به رنگ قرمز روشن خواهد بود.

لعاب سرب

لعاب سرب شفاف می‌باشد و در دمای 800 درجه سانتی گراد حاصل می شود. این نوع لعاب یکی از لعاب های رایج در گذشته بوده است.

لعاب قلع

لعاب قلع همان لعاب سفید مات می‌باشد که برای اولین بار در ایران باستان و در سفالگری اسلامی مورد استفاده قرار گرفت.

لعاب خاکستر

در شرق آسیا کاربرد دارد و از چوب یا گیاه زبان گنجشک که شامل پتاس و آهک می‌باشد، آن را تهیه می‌کنند.

لعاب فلدسپات

نیز یکی دیگر از انواع لعاب است که از آن برای تزیین ظروف غذاخوری استفاده می‌شود و در مناطق مختلف آسیا کاربرد دارد.

نکات مهم در لعاب دهی سفال

یک لعاب مرغوب باید در درجه حرارت کافی خشک شود. به طوری که مواد کافی و آب موجود در لعاب کاملاً جذب شود. ولی حرارت کوره نباید آنقدر زیاد باشد که در بافت لعاب تخلخل به وجود بیاورد. از نظر فنی ممکن است این امر برای رس‌های مختلف متفاوت باشد ولی به طور کلی در مورد بیشتر خاک‌های رس صدق می‌کند.
لعاب روی سفال ماده ی چسبناکی نیست. ولی پیش از پختن ظرف در کوره، در گل رس متخلخل نفوذ کرده موجب صیقلی شدن ظرف می‌شود. توجه داشته باشید که اگر درجه حرارت بیش از حد بالا باشد لعابکاری به درستی انجام نمی شود و لعاب بیش از حد ذوب می‌گردد، به همین دلیل برای انجام صحیح مراحل لعابکاری باید آن را در محدوده دمایی مناسبی قرار داد.
لازم به ذکر است اگر پیش از لعاب کاری هرگونه ذراتی نظیر( گرد و غبار یا ذرات روغن و… ) به ظرف بچسبد ممکن است موجب ایجاد ترک یا شکاف در لایه ی لعابی ظرف شود. پس پیش از لعاب کاری ظرف را با استفاده از اسفنج مرطوب تمیز کنید. حتماً در موقع این کار دست‌هایتان را بشویید. تا اگر آلوده به روغن و گرد و خاک یا سایر مواد آلاینده است پاک شود تا پس از پخت ظرف دچار مشکل نشوید.