کاشی زرین فام

کاشی زرین فام | از انواع درخشان کاشی‌های تزئینی در دوره اسلامی، که سابقه ساخت و استفاده از آن در تزیین معماری اسلامی به سده‌های اول اسلام در ایران بر می‌گردد کاشی با نقش و نگار طلایی موسوم به کاشی زرین فام می‌باشد. پیشینه، کاربرد و جغرافیای این نوع کاشی به دلیل عدم کاوش‌های باستان شناسی همه جانبه در شهرهای باقی مانده از دوران اولیه اسلامی چندان شناخته شده نیست. هنر سفال زرین فام را می‌توان دست پرورده هنرمندان ایرانی دانست که با رمز و راز خاص خود در ساخت لعاب هنری فاخر و ماندگار را به وجود آوردند. با توجه به منابع مکتوب اولین بار کاشی زرین فام در حکومت‌های اسلامی مصر در قرن دوم هجری به وجود آمد، این هنر در مصر فاطمی چندان پیشرفت نکرد اما با ورود به ایران، به صورت یک روش تزیینی در بناهای اسلامی به کار گرفته شد و همت و ذوق هنرمندان ایرانی باعث پیشرفت و تکامل ساخت سفالینه‌های زرین فام گردید.

ساخت سفال زرین فام

سفال زرین فام نام خود را مدیون لعاب خاص خود است. لعابی که فردوسی بزرگ آن را به واسطه پخت دوباره دو آتشه می‌نامید. شیوه کار بدین صورت بود که خشت‌های کاشی در مرحله اولیه با استفاده از لعاب سفید در کوره پخته می‌شدند. پس از این پخت اولیه کاشی دوباره با رنگدانه‌های فلزاتی همچون نقره و مس لعابکاری می‌گردید و دوباره به کوره باز می‌گشت. این پخت دوباره باعث ایجاد یک جلا و درخشش فلزی در لعاب کاشی می‌گردید. توسعه و تکامل تدریجی فنون سفال زرین فام به عنوان هنری برای ساخت کاشی به عنوان پوششی برای تزیین بنا در اواخر دوره سلجوقی آغاز و در دوران ایلخانی در ایران به اوج ترقی خود رسید. کاشی‌های زرین فام ایرانی بیشتر به شکل ستاره هشت پر و صلیبی شکل تهیه می‌شدند که در ترکیب با یکدیگر چیدمان خاصی را ایجاد می‌کردند. کاشی‌های ستاره‌ای و صلیبی‌شکل‌ متناوبا همراه یکدیگر به صورت جلادار یا لعاب تک‌رنگ‌(لاجوردین)، در تزیین صفحات ازاره یا برای پوشاندن سطح‌ مقابر و یا سطح دیواره‌های داخلی به کار گرفته می‌شده است.شکل غالب آنها به صورت«ستاره هشت پر» است.اما نمونه‌هایی نادر نیز به صورت ستاره‌های شش‌پر،شش‌ضلعی و هشت‌ضلعی،یافت شده‌اند.

مراکز ساخت کاشی زرین فام

بر اساس مطالعات انجام شده و پژوهش‌های باستان شناسی، مراکز ساخت کاشی‌های زرین فام در ایران شامل شهرهای کاشان، ساوه، سلطانیه، جرجان، آوه و … می‌شدند. در میان این شهرها پیوستگی¬های تزئینی بسیاری دیده می¬شود که بنظر می‌رسد بیانگر نوعی مدیریت فرهنگی در طرح و نقش ترسیمی بر روی انواع سفالینه زرین فام می‌باشد. برای مثال، طرح‌های کاشی‌کاری شهر جرجان، شباهت بسیاری به کاشی‌های کاشان به لحاظ طرح و نقش دارند.

نقوش کاشی زرین فام

تصاویر نقش گرفته بر روی این نوع کاشی‌ها، بیشتر شامل اشکال انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی می‌شد. علاوه بر آن هنرمندان از نگارش شیوه¬های متفاوت و موزونی از اشعار فارسی، ضرب المثل‌ها، آیات قرآنی و …نیز به عنوان تزئیناتی این نوع کاشی استفاده می‌کردند که بر دور و لبه کاشی‌ها شکل می‌گرفتند. برجسته کاری بر روی کاشی نیز یکی از هنرهای رایج تزیین کاشی‌های زرین فام بوده است که نمونه‌های بسیاری از آنها یافت شده است. از انواع دیگر نقشهای کاشی زرین فام می‌توان به نقش اژدها در روی کاشی‌های مستطیل شکل تخت سلیمان اشاره نمود که بیشتر به شیوه برجسته کاری به چشم می خورد. اغلب نوشته‌های دور کاشی‌های کتیبه دار روی زمینه لاجوردی به رنگ قهوه ای ساده نوشته شده است. با توجه به مطالعات انجام شده مشخص گردیده است که بیشترین نقوش بر روی کاشی‌های زرین فام از نوع طرح‌های پیگره ای بوده است که بیانگر استفاده از این نوع کاشی‌ها در جنبه‌هایی غیرمذهبی می‌باشد.

کاربرد کاشی زرین فام

کاشی زرین فام از اقصی نقاط ایران پیدا شده است که مهمترین آنها شهرهای گرگان (جرجان قدیمی) و کاشان می باشد که به لحاظ طرح و رنگ هم خوانی بسیاری دارند. نوع کتیبه دار این نوع کاشی ها بیشتر در مساجد، مقابر و آرامگاه ها به چشم می خورد، انواع دیگر کاشی های زرین فام که دارای طرح های انسانی هستند بیشتر در کاخ های ایلخانی به دست آمده اند که بیانگر جنبه غیرمذهبی این نوع نقش و نگار می باشد. در کاوش های اخیر باستان شناسان تعدادی کاشی زرین فام از ارگ ایلخانی و امامزاده فضل بن سلیمان شهر آوه از توابع شهرستان ساوه به دست آوردند که تفاوت‌های جزیی نقوش آن با سایر مناطق بیانگر تفاوت کارگاه سخت این کاشی ها با سایر کاشی های زرین فام داشت. آزمایشات خاک شناسی شان داد که خاک مورد استفاده در این کاشی ها مختص خود منطقه آوه می باشد.

 

[icon name=”tags” class=”” unprefixed_class=””] کاشی زرین فام

 

---

#کاشی # سرامیک #سرام پخش
[flm_button link_address=”http://cerampakhsh.com/mag” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”گردآوری شده توسط: پایگاه اطلاع رسانی کاشی و سرامیک سرام پخش” font_family=”Shabnam” button_size=”XS” button_color=”Light” button_style=”Border” button_hover=”HoverB-Dark” rounded_corners=”3″]

[flm_button link_address=”https://instagram.com/cerampakhsh” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”اینستاگرام ما را دنبال کنید” font_family=”Shabnam” font_size=”15px” button_size=”XS” button_color=”White” text_color=”Purple” button_hover=”HoverF-Purple” rounded_corners=”3″ custom_border_color=”9f5de2″ animate_icon=”Grow” icon=”fa-instagram”]