کاشی کاری اسلامی، مسجد کبود تبریز

کاشی کاری اسلامی، مسجد کبود تبریز | مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشی‌ کاری و انواع خطوط به‌ کاررفته در آن و به ویژه به دلیل استفاده از رنگ لاجوردی کاشی‌ کاری‌ های معرق آن به «فیروزه  اسلام» شهرت یافته ‌است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. قدمت این بنا به قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد.

صحن بزرگ مسجد مربع شکل است و حوضی برای وضو در آن قرار دارد و شبستان هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن تعبیه شده است.

از نام های دیگر این مسجد می توان به گوی مسجد، مسجد شاه جهان، عمارت و مسجد مظفریه اشاره کرد. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان‌ شناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش ‌های باستان‌ شناسی به ایران سفر کرد در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز نام برده‌ است.

مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: گؤی مچید) یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است.

بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری می‌ باشد. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی می ‌باشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچک ‌تر واقع شده‌ اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر می ‌باشد که سقف شبستان‌ های شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشانده ‌اند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه ‌ای استفاده نشده‌ است، به همین دلیل در زمین لرزه ای در سال 1153 هجری شمسی آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد فرو ریخت.

همچنین به دلیل عدم استفاده از سازه در ساخت این مسجد، بعدها کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه شد. معماران معاصر از چگونگی طراحی و ساخت گنبد بدون سازه مسجد آگاهی نداشتند. مشکل بازسازی سرانجام با طرح استاد رضا معماران حل شد و بنا مجدداً بدون استفاده از سازه بازسازی گردید. مرمت قسمت های باقی مانده مسجد در سال 1318 شروع و چندین سال بعد در سال 1355 تمام شد؛ البته هنوز هم کاشی کاری های داخلی و خارجی اش هنوز هم در دست انجام است.

مسجد کبود تبریز

بنای کلی مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ می‌باشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی قرار دارد. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز می ‌باشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر ساخته شده است.

در جنوبی ‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردابه ‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده ‌اند و تصور می‌ شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. هر چند که امروزه این قبرها خالی هستند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق ‌هایی وجود دارد که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شده‌اند.

مسجد کبود از نمونه‌های منحصر به‌ فرد معماری کهن ایرانی و تنها بنایی است که از دورە‌ی فرمانروایی قراقویونلوها در پایتخت آن‌ها، یعنی تبریز، بجا مانده است. زیبایی ‌های معماری این مسجد چنان جالب و جذاب است که پس از گذشت قرن ‌ها و نیز صدماتی که بر ساختار آن وارد آمده است، هر انسان صاحب ذوقی را متحیر و مبهوت می‌سازد. چیزی که این مسجد را تا این حد معروف و زیبا کرده استفاده از کاشی های معرق و نقش و نگارهای پرجزئیاتی است که در طراحی داخلی و خارجی آن به کار رفته و اثری اعجاز انگیز را خلق کرده است.

در متن کتیبه برجسته سر درب باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفریه و نیز از نام نعمت‌االله بن محمد البواب، خطاط و احتمالا طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنویسی آذربایجان بوده، یاد شده است.

کاشی کاری اسلامی

چنین به نظر می‌ رسد که ساختمان مسجد کبود به عنوان یادبودی از پیروزی‌ های جهانشاه بر پا شده است، به طوری که در این خصوص می ‌توان به سوره «فتح» که به صورت کامل و به شکل برجسته، زینت ‌بخش دور تا دور بالای شبستان بزرگ است، اشاره کرد. در دیوارهای شبستان کوچک سنگ‌ های مرمر که آیه ‌هایی از قرآن بر روی آن ‌های حک شده، قرار دارند.

نام جهان‌ شاه نیز در کتیبه بالای درب ورودی نقش بسته که قبلا روکش طلایی داشته است. این مسجد دارای گنبدخانه است که گرداگرد آن را شبستان فرا گرفته است. محرابِ نخستین مسجد ویران شده و اکنون آن را درگاه کرده‌ اند.

از نظر فرمی، مسجد کبود در مقایسه با دیگر مساجد مشهور ایرانی، فاقد میانسرا است. معمار سازندە، مسجد را در هماهنگی بسیار مطلوبی با وضعیت اقلیمی شهر تبریز (اقلیم سرد کوهستانی) ساخته است به نحوی که مردم در فصول مختلف سال می‌توانستند از تمام بخش‌های این مسجد استفاده کنند.

آجر از عمده مصالح به کار رفته در این بنا است. البته سنگ‌ های ساختمانی نادری نیز در ساخت این مسجد به کار رفته است که البته در پی زمین لرزه بزرگ و به مرور زمان، تعداد زیادی از این بنا ها تخریب شده است. از بقایای مسجد معلوم می ‌شود که آجرها با گچ بندکشی شده بودند.

طبق شواهد، کف مسجد با کاشی ‌های براق پوشیده شده بود (در سال 1393 عده ای کفپوش های مسجد را تخریب کرده اند). شبستان بزرگ مسجد نیز محاط به رواق ‌های به هم پیوسته است و از سه سو با طاق ‌نماهایی به رواق ‌های اطراف خود ارتباط دارد. این شبستان با سقفی ضربی پوشیده شده که قطر دهانه آن 17 متر است. در داخل شبستان کوچک مسجد نیز خصوصیت جالب گنبد این مسجد، ساخت آن روی چهارپایه مربعی است که این مربع خود به خود به تقارن و تجانس درون مسجد می‌انجامد.

امروزه تنها 4 مسجد آبی رنگ در دنیا وجود دارد که یکی از آن ها مسجد تاریخی کبود تبریز است و در صورت تمایل برای تماشای آن می توانید به خیابان امام خمینی، روبروی کوچه صدر، جنب پارک خاقانی شهر تبریز بروید.

---

#کاشی #سرامیک #سرام_پخش

[flm_button link_address=”http://cerampakhsh.com/mag” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”گردآوری شده توسط: پایگاه اطلاع رسانی کاشی و سرامیک سرام پخش” font_family=”Shabnam” button_size=”XS” button_color=”Light” button_style=”Border” button_hover=”HoverB-Dark” rounded_corners=”3″]

[flm_button link_address=”https://instagram.com/cerampakhsh” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”اینستاگرام ما را دنبال کنید” font_family=”Shabnam” font_size=”15px” button_size=”XS” button_color=”White” text_color=”Purple” button_hover=”HoverF-Purple” rounded_corners=”3″ custom_border_color=”9f5de2″ animate_icon=”Grow” icon=”fa-instagram”]

کاشی کاری اسلامی، مسجد کبود تبریز