کاشی کاری سنتی

کاشی کاری سنتی | وجود هنرمندان، هنر شناسان و معماران بزرگ جهان به اصالت کاشی کاری ایران گواهی می دهد و هر عنصر از آثار معماری و عناصر طاقی تزیینی کاشی در ایران، خود دفترهای وسیعی از تاریخ، هنر، معنویت و ارزش های قدسی و الهی است. تا جایی که هنر کاشی کاری ایران در بین کشور های مسلمان نیز ارزش های ریشه ای برای جهان اسلام و دنیا به بار آورده است.

هنر کاشی کاری ایران ریشه در هنر سفال گری دارد و هنر سفالگری ایران ارزش و پیشینه چندین هزار ساله دارد. در واقع تمدن بشری از ابتکار و ساخت تا به تکامل رسیدن، با سفالینه ها آغاز شده است. پیشینه ظرف های سفالین به دست آمده از تپه های اسماعیل آباد وخوروین، اطراف دور و نزدیک قزوین، به هزاره پنجم قبل از میلاد می رسد. از آن زمان تا به حال سفالینه و سرامیک ایران دچار دگرگونی های متعددی شده است. کاشی کاری در تمام تاریخ خود یکی از عناصر تزیینی محسوب می شود.

بعد از رواج اسلام و ساخت مساجد متعدد در سراسر ایران، کاشی کاری به جز لاینفک معماری مساجد تبدیل گشت و یکی از سرفصل های مهم کاشی کاری سنتی ایران پدید آمد. یکی از رایج ترین کاشی کاری های به کار رفته در مساجد، کاشی کاری معقلی می باشد.

معقلی خود نوعی از کاشی کاری است که از تلفیق آجر با کاشی حاصل شده و مزین به خطوط کوفی بنایی است. با استفاده از این خطوط می توان اسامی مقدس و یا گل های چند رگی پدید آورد.

معقلی(بنایی)

این خط به سه نوع ساده، متوسط و پیچیده تقسیم می شود که از آنها در نماسازی های داخلی به صورت کتیبه ها و در زیر طاق ها با صورت عرق چین استفاده می شود.

برای نماسازی های خارجی نیز از انواع این خط در ستون ها، کتیبه های افقی و عمودی، گلدسته ها و حتی پوشش گنبدها، به شکل های مختلف نظیر ترنج ها، گل ها و به صورت اسماء متبرکه به کار می رود.

این خط در طرح ها و شکل های گوناگون و با استفاده از مصالح مختلفی همانند آجر، کاشی و یا نیره کاشی، در رنگ های متنوعی مورد استفاده قرار گرفته است.

به دو دلیل عمده کاشی کاری در گنبد های مساجد و بقعه ها از کاشی کاری معقلی و یا معرق استفاده می کردند:

1. تعمیرات آسان
2. اگر به قسمتی از کاشی بر اثر عوامل طبیعی آسیب وارد شود، در دید از پایین به دلیل کوچک بودن خرابی آن زیاد مشخص نیست.

روش ساخت خط معقلی

چون اساس این خط روی خانه بندی خط کشی می شود، به این ترتیب که اول کاغذ مانند صفحه شطرنجی خط کشی و خانه بندی می شود، و بعد از تقسیم خانه ها، حروف آن مرتب می شود و چون این خط به ترتیب فوق نوشته می شده، آن را با آجر روی عمارات به آسانی می چیدند تا هم عباراتی از آن خوانده شود و هم دیوار عمارت را تزئینی باشد. به این نسبت آن را خط معماری یا خط بنایی نامیده اند.

معقل در لغت به معنی حصین (پناهگاه و کوه بلند آمده است) این معنی با این نوع خط بنایی مطابقت دارد و این نظریه منطقی است که خط بنایی پس از این که به کمال مطلوب رسید، معقلی نامیده شده باشد.

به نظر می رسد خط معقلی بعد از خط کوفی و از روی آن استخراج شده باشد و در زمان تیموریان یعنی در قرن نهم هجری که از لحاظ خط و خوشنویسی یک دوره طلایی به شمار می رود این خط برای تزئین بناها از روی خط کوفی استخراج شده است.

در معماری کاربرد نقوش معقلی با استفاده از مصالحی مانند: کاشی و آجر (جداگانه و درهم) ساخته می شود و در تزئینات سطوح داخلی و خارجی اماکن مقدسه و ایوان ها و پیکر مناره ها به کار گرفته می شود. در حرم مطهر رضوی نمونه های زیبایی از این کاشی کاری وجود دارد.

 

---