سبک شناسی معماری ایران

سبک شناسی معماری ایران | به صورت کلی شیوه یا سبک معماری ایران را می‌توان به دو دوره زمانی تقسیم کرد: معماری پیش از اسلام و معماری پس از اسلام. در این قسمت به این مجموعه مطالب که به سبک‌شناسی معماری ایران خواهد پرداخت از بازه زمانی پیش از اسلام، سبک پارسی را بررسی کنیم و آرایه‌ها و ویژگی‌های این سبک معماری را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

دوره پیش از اسلام به چند سبک تقسیم می‌شود سبک پارسی و سبک پارتی.

سبک پارسی

نخستین شیوه معماری ایرانی است که تا سده‌ی چهارم پیش از میلاد رایج بوده و از روزگار هخامنشیان تا حمله‌ی اسکندر به ایران را در برمی‌گیرد. در این سبکِ معماری بیشتر از آن که بتوانیم به یک شیوه خاص اشاره کنیم، توانایی و هنر ایران در تقلید درست و هماهنگی میان سبک‌های مختلف را شاهدیم.

در این دوران همکاری میان هنرمندان از سرزمین‌های مختلف، تحت تأثیر گسترش قلمروی هخامنشیان دیده می‌شود و یکی از تأثیرگذارترین آثار این دوران در عرصه‌ی طراحی، الگوی چهارباغ است.

ویژگی‌های معماری پارسی

استفاده از سنگ بریده، منظم و پاک‌تراش و گاه صیقلی و تهیه بهترین مصالح از لحاظ مرغوبیت، رنگ و دوام از هرجا که میسر بوده است.
استفاده از سنگ‌ریزه در ساخت پی.
قرار دادن ستون‌ها در حداکثر فاصله‌ی ممکن نسبت به هم و ارتفاع زیاد آن‌ها نسبت به زمین و آرایش و چیدمان مناسب آن‌ها برای تقسیم بار سقف بر ستون‌ها.
پوشش با شاه‌تیر، تیرچه چوبی تخته بریده و درودگری شده.
آرایش دیوار‌های اطراف پلکان‌های کوتاه با نقش‌های برجسته و کنگره‌های زیبا و متناسب.
ساختن دیوار‌های جداکننده با خشت خام و آرایش داخلی و خارجی آن با رنگ کاشی لعاب‌دار.
پرداخت فرش کف با بهترین مصالحی که در آن زمان بوده است.
تعبیه سایبان و آفتاب‌گیر برای ساختمان‌هایی که نیاز به چنین امکاناتی داشته‌اند.
تخت جمشید نمونه معماری ایران به سبک پارسی

نیارش در معماری پارسی

در معماری سبک پارسی آسمانه تخت با تیر و ستون اجزاء اصلی ساختمانی بوده است. از چوب به‌سادگی می‌شد برای پوشش دهانه‌هایی از ۲٫۵ تا ۳٫۵ گز بهره‌گیری کرد؛ ولی در معماری تخت جمشید دهانه میان ۲ ستون را تا حدود ۶ گز رسانده‌اند و این بزرگ‌ترین دهانه چوب‌پوش در جهان آن روز بود. چنین چوبی درخور این دهانه در ایران یافت نمی‌شد. از این رو آنها چوب‌های درخت کنار را از جبل عامل لبنان از راه شوش به تخت جمشید رسانده‌اند و آن را بکار برده‌اند.

پارسیان نیز اتاق‌هایی می‌ساختند که دو ستون در میان آن بود و دو تیر چوبی را روی هم با کنف می‌بستند و روی ستون‌ها می‌گذاشتند. بدین گونه به توانایی باربری تیر می‌افزودند. در تخت جمشید تالار هدیش خشایارشاه را با بیست ستون ساخته‌اند که فاصله دیر سری آنها نزدیک به سه گز و دهانه میان دو ستون چهار گز است.

در سبک پارسی نوآوری‌های شگفتی در ساخت آسمانه تخت بکار برده می‌شد. برای نمونه در تیر ریزی آسمانه برای اینکه تیرچه‌ها در دو دهانه کنار هم سنگینی بار را روی یک تیر باربر نگذارد، راستای چیدن آنها را تغییر می‌دادند، بدین گونه سر هر تیرچه بالشتکی به پهنای یک تیر باربر پیدا می‌کرده است؛ و این برای گسترش بار تیرچه بهتر بود.

آرایه در معماری پارسی

در سبک پارسی آرایه‌های بکار رفته که هرکدام منطقی خاص داشته است. آرایه سرستون در معماری ایران ریشه کهنی دارد. در دخمه‌های مادی سرستون‌هایی بر دیواره کنده شده که همانند سرستون‌های ایونی یونان هستند شاید بتوان منطق دست یافتن به این ریخت‌ها را چنین پنداشت که چون برای سوار کردن و نگه‌داشتن دو تیر در کنار هم بر بالا و دو سوی یک ستون آنها را با ریسمانی بنام کبال به هم می‌بسته‌اند و سپس تخته‌ای روی آنها برای بالشتک می‌گذاشتند. این چفت و بست و پیچش ریسمان سر تیرها کم‌کم دگرگون شده و همانندی چون سرستون ایونی پیدا کرده است. در تخت جمشید این آرایه در چند جا یافت می‌شود.

اثر شاخص معماری پارسی: تخت جمشید

تخت جمشید یکی از شناخته شده‌ترین آثار بر جای مانده از معماری پارسی است.

در این بنای کماکان سنگی، ما شاهد هنر نقش و تراش‌کاری هنرمندان آن دوران هستیم، مصالح به کار رفته در ساخت تخت جمشید عبارت بوده است از: سنگ، خشت و گل، آجر، گچ، چوب، آهن، فلزات گران‌بها (طلا – نقره – مس) عاج، لاجورد، عقیق و غیره. دیوارهای تخت جمشید در برخی جاها به ضخامت ۵/ ۵ متر بوده و قطعه سنگ‌های به کار رفته به وزن بیش از ۴۵ تن می‌رسیده است.

تخت‌جمشید دارای سیستم حرارتی و تهویه بوده که فضاهای داخل آن را در زمستان گرم و در تابستان خنک و معتدل می‌کرده است. دشت سرسبز مرودشت، سقف‌های بسیار بلند و فضاهای وسیع، درهای گشاده و پنجره‌های متعدد هوای تخت‌جمشید را در تابستان معتدل و خنک می‌ساخته و در زمستان دیوارهای خشتی و لایه‌های گچ که یک عایق حرارتی تشکیل می‌داده، پرده‌های ارغوانی بلند و ضخیم که مانع نفوذ سرما به درون فضاها و تالارها می‌شده، پوشش سقف نیز چوبی بوده که این امر در گرم شدن محیط تأثیر به سزایی داشته است.

تخت‌جمشید نیز دارای سیستم آب و فاضلاب بوده، در تخت‌جمشید مجاری زیرزمینی آب‌رسانی و فاضلاب پیچ در پیچی کشف شده که به طول بیش از ۲ کیلومتر می‌رسد.

تخت‌جمشید نه یک شهر بوده و نه یک دژ و نه یک پرستشگاه، بلکه دو نقش جداگانه اما تا اندازه‌ای به هم پیوسته ایفا می‌کرده، نخست اینکه چون در قلب امپراتوری قرار داشته گنج‌خانه‌ی مناسبی برای اندوختن ثروت روزافزون کشور بوده، دوم اینکه جایگاه مناسب و باشکوهی برای برگزاری مراسم و جشن‌هایی بوده که در آن زمان برگزار می‌شده است (جشن‌های مهرگان و اعیاد نوروز).

به نقل از مورخان در تخت جمشید بیش از ۱۲۰۰۰۰ سکه‌ی طلا و نقره، ظروف و مجسمه‌های بسیار ناب، اثاث گران‌قیمت، نیمکت‌های زرین، لباس‌ها و فرش‌های ارغوانی گران‌بها نگهداری می‌شده که در نهایت با حمله‌ی اسکندر مقدونی همه‌ی این اشیاء یا به غارت رفت یا طعمه‌ی حریق شد.

اسکندر وقتی که وارد تخت‌جمشید شد و این همه شکوه و ثروت دید دستور داد که هر چیز را که می‌توانند با خود ببرند و هر چیز را که نمی‌توانند نابود سازند. به نوشته‌ی مورخین باستان ثروت تخت جمشید با ۱۰۰۰۰ جفت اسب و قاطر و ۵۰۰۰ جفت شتر حمل و غارت شد. بعد از انتقال ثروت تخت‌جمشید اسکندر دستور داد که این بنا را به آتش بکشند. به گفته مورخین باستان تخت جمشید ۳ شبانه روز در آتش می‌سوخت و چهل شبانه‌روز از آن دود بر می‌خاست. این کار به بهترین نحو صورت گرفته و به خوبی هنر مهندسی در ایران قدیم را نمایان می‌کند.

نکته‌ی خیره‌کننده در مورد معبد، دیوارهای آن است که گاهی قطر آن‌ها به ۱۸ متر هم می‌رسد و ستون‌هایی روی آن‌ها بنا شده است. سادگی و عاری بودن از تزئینات این ستون‌ها باور این را که کاربرد آن‌ها تنها جنبه‌ی حفاظتی داشته‌، تقویت می‌کند. ارتفاع ستون‌های مورد اشاره به سه برابر قطر آنها می‌رسد. مصالح به کار رفته در ساخت بنا عمدتا گچ و سنگ است.

[icon name=”tags” class=”” unprefixed_class=””] سبک شناسی معماری ایران

#کاشی # سرامیک #سرام پخش

[flm_button link_address=”http://cerampakhsh.com/mag” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”گردآوری شده توسط: پایگاه اطلاع رسانی کاشی و سرامیک سرام پخش” font_family=”Shabnam” button_size=”XS” button_color=”Light” button_style=”Border” button_hover=”HoverB-Dark” rounded_corners=”3″]

[flm_button link_address=”https://instagram.com/cerampakhsh” link_target=”_blank” icon_placement=”Left” button_text=”اینستاگرام ما را دنبال کنید” font_family=”Shabnam” font_size=”15px” button_size=”XS” button_color=”White” text_color=”Purple” button_hover=”HoverF-Purple” rounded_corners=”3″ custom_border_color=”9f5de2″ animate_icon=”Grow” icon=”fa-instagram”]