فهرست مطالب
وسعت زیادی از کشور ایران را بیابان‌ها و زمین‌های خشک تشکیل می‌دهد. سنگ و خاک و ماسه که عناصر اصلی ساخت کاشی سرامیک هستند در کشور ما به وفور یافت می‌شود و در نتیجه آجر، کاشی و خشت، مدت زمان طولانی است که در معماری اصیل استفاده می‌شوند. شواهد نشان می‌دهد که مردم سرزمین ایران، اندکی پس از ساخت اولین کاشی‌ها با صنعت کاشی‌کاری آشنا شدند و با استفاده از آن به زیباسازی محیط خود پرداختند. البته اوایل، هرجسمی که برای پوشش سطوح استفاده می‌شد را کاشی می‌نامیدند؛ از سنگ و چوب گرفته تا آجر لعابدار. اگر برای شما سوال به وجود آمده است که هنر کاشی‌کاری دقیقا از چه زمانی وارد ایران شد و اولین آثار به چه شکلی هستند تا آخر این مقاله همراه ما باشید.
تاریخچه کاشی‌کاری در ایران
اولین آثار به جا مانده از هنر کاشی، مربوط به معبدی در بین النهرین است که مربوط به نیمه دوم قبل از میلاد بوده و ستون‌های آن با استفاده از عاج، صدف و سنگ‌های رنگی مزین شده است. پس از این معبد، نمونه‌های کامل‌تر کاشی دیوار در قصر‌های آشور و بابل و اکتشافات مارلیک دیده شد. تاریخچه استفاده از کاشی در ایران به دوران قبل از تاریخ باز می‌گردد. شبستان گنبد‌دار مسجد جامع قزوین از اولین نمونه‌هایی است که در آن از کاشی تزئینی استفاده شده است. در قرن ششم کاشی‌ها با لعاب فیروزه و لاجوردی و در قرن هشتم کاشی‌ها با خمیر سنگ یا همان خمیر چینی ساخته می‌شدند. از قرن نهم طیف وسیعی از کاشی‌های معرق به جا مانده است. نمونه‌های استفاده از شده از این نوع کاشی در مسجد گوهر شاد است. همچنین از دستاورد‌های این صنعت در دوره‌های صفویه، زندیه و غیره تا به امروز در پوشش بناها استفاده می‌شود. در ادامه به بررسی کاشی‌های مورد استفاده در هر دوره می‌پردازیم.
کاشی‌کاری در قرون اولیه اسلامی
در قرون اولیه اسلامی، چه با ورود اسلام به ایران و چه در زمان ظهور اسلام، به دلیل ساخت مساجد، مراکز دینی و غیره یک سری هنر‌ها که یکی از آن‌ها هنر کاشی‌کاری بود پیشرفت زیادی داشت. برای مثال در دوران سلطنت آل بویه از کاشی‌های هندسی برای ساخت مساجد” نایین” و “نی ریز” استفاده شد. از دیگر آثار در قرون اولیه اسلام می‌توان مسجد گوهر شاد و مقبره تیمور را نام برد.
کاشی‌کاری در عصر سلجوقی
یکی از دوره‌هایی که زمینه توسعه تولید کاشی در آن فراهم بود دوره سلجوقی است. در این دوره و پیش از قرن هفتم، برای تزئین بناهای تاریخی، از آجر‌های رنگی و لعابدار استفاده می‌شد. مرکز تولید کاشی در این زمان شهر کاشان بود. مسجد سید اصفهان، گنبد قرمز مراغه و مسجد جامع گناباد نمونه‌ای از بناهای کاشی شده در دوره سلجوقی هستند. در این دوره گونه‌های دیگری از قطعات کاشی نیز با تکنیک و فرم‌های مختلف ساخته شده و رنگ‌هایی مثل کرم، آبی، فیروزه‌ای، لاجوردی و کبالتی نیز به لعاب‌های رنگ شده افزوده شد. تکنیک لعاب تک‌رنگ، رنگ‌آمیزی زرین‌فام و رنگ آمیزی مینایی روی لعاب سه نمونه اصلی آن هستند.
کاشی‌کاری عصر ایلخانی
در دوره ایلخانی از تکنیک زرین‌فام روی لعاب کاشی بدون هیچ رنگ اضافه‌ای استفاده می‌شد که در ۱۵سال پایانی قرن هفتم، کمی رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای نیز در آن مورد استفاده قرار گرفت. پس از این که تکنیک استفاده از آبی لاجوردی رایج شد، تکنیک نقاشی زیر لعاب جایگرین تکنیک زرین‌فام شد. در این نقاشی‌ها از رنگ‌های آبی لاجوردی، کمی رنگ مایه سیاه و قرمز نیز استفاده شد. به این صورت که کاشی‌ها بر مبنای طرح اصلی کنار هم قرار می‌گرفتند و برای تزئیین محراب‌ها استفاده می‌شدند. در دوره ایلخانی، مغول‌ها به ایران حمله کردند و پس از این واقعه، تغییراتی در سبک کاشی‌کاری و ساخت آن‌ها به‌وجود آمد. در پی این تغییرات، تزئینات لاجوردینه جایگزین تکنیک مینایی شد. لاجوردینه تکنیکی است که در آن قطعات با رنگ‌های لاجوردی، سفید و گاهی فیروزه‌ای لعاب داده می‌شوند. بار دیگر برای ایجاد طرح از رنگ‌های قهوه‌ای قرمز و سیاه روی قطعه استفاده می‌شوند و مجددا در کوره قرار می‌گیرد.
کاشی‌کاری عصر صفویه
در دوره صفوی شرایط سیاسی و اقتصادی به‌گونه‌ای تغییر کرد که صنعت کاشی‌کاری را نیز تحت تاثیر قرار داد. در پی این تغییرات، کاشی‌های هفت رنگ تولید و مورد استفاده قرار گرفتند. هرکاشی تصویر یک عنصر از منظره کلی را در بر می‌گرفت. قصر هشت بهت در باغ بلبلان نمونه‌ای معروف از این است. کاشی هفت رنگ به کاشی‌کاران امکان استفاده از تزئینات قبلی را می‌داد. علاوه بر این، زمان تولید و قیمت مناسب، از دلایل محبوبیت این سبک کاشی‌کاری است. نقوش عربی و استفاده از رنگ‌های روشن از دیگر ویژگی‌های کاشی‌ها در این دوران است که پوشش مساجد و مدارش، به صورت متحد الشکل، باعث تفاوت آن‌ها با بناهای ساخته شده در عصر تیموری است.
در عصر صفوی شاهد استفاده از سه سبک کاشی متفاوت هستیم.
یک سری طرح‌ها، بنا را به‌گونه‌ای زینت می‌بخشیدند که کارکرد بنا مشخص می‌شد. برای مثال در اصفهان، در عمارات مذهبی و قصر‌ها شاهد سبک‌های گوناگون کاشی، با ویژگی منفرد و نمایانگر کاربرد بنا بودیم.
شاه عباس صفوی سبکی از اجرای کاشی را تقویت کرده بود که در آن کاشی سنتی هفت رنگ، در کنار کاشی معرق مورد استفاده قرار می‌گرفت. نمونه‌ی به جا مانده از این سبک، مسجد شیخ لطف الله است.
سبک دیگری از کاشی که در زمان صفوی مورد استفاده قرار می‌گرفت، کاشی‌های نقاشی شده زیر لعابی در ابعاد کوچک هستند و در اصفهان و منطقه جلفای جدید به چشم می‌خورند. محل حمام گنجعلی خان در کرمان، نمونه دیگر استفاده از این قطعات است.
کاشی‌کاری عصر قاجار
در عصر قاجار تغییرات زیادی در تزئینات و رنگ‌ها به وجود آمد. همچنین تزئینات (تصاویر پادشاهان، افسانه‌های ملی، سربازان) علاوه‌بر ساختمان‌ها، باغ‌ها و غیره در نهاد‌های دولتی، دروازه‌ها و کاخ‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفت. در بعضی آثار، رنگ‌های الهام گرفته از طبیعت مثل رنگ زرد، صورتی و سفید به جای رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای به کار رفتند. کاخ سلطنت آباد، دروازه شهر سمنان، مدرسه‌ی عالی سپهسالار تهران، باغ ارم، مسجد وکیل و غیره نمونه‌هایی از کاشی‌کاری در دوره قاجار هستند. مسجد وکیل شیراز نیز مربوط به دوره قاجار است اما متفاوت از کار‌های آن زمان است و زیبایی منحصر به فردی دارد.
کلام پایانی
صنعت کاشی و سرامیک در ایران سابقه طولانی دارد. به طوری که از زمان قبل از میلاد نیز کاشی‌هایی در شوش که مربوط به دوره هخامنش است پیدا شده است. بعد از ورود اسلام، صنعت کاشی توسعه یافت و در هر دوره کم و بیش راه ترقی را طی می‌کرد. دوره صفویه دوره‌ای است که این ترقی به اوج خود رسید. ولی پیش از دوره قاجار در سراشیبی قرار گرفت؛ به گونه‌ای که در سال ۱۳۳۰ صنعت کاشی در ایران از بین رفت و به‌جای آن قطعه آجر‌هایی نامرغوب با شکنندگی بالا در برابر حرارت، با ظاهری نامناسب تولید شد. پس از آن صنعتگران ایرانی همت کردند و با وجود مشکلاتی که بر سر راهشان بود، در احیای تولید کاشی کوشیدند تا امروزه انواع کاشی ساده، طرحدار، با ابعاد کوچک و بزرگ و غیره در کارخانجات ایرانی تولید شوند و قابل رقابت با نمونه‌های خارجی
برای خرید انواع مدل کاشی میتوانید به بازار آنلاین سرام پخش مراجعه کنید.
سوالات متداول…
چون وسعت زیادی از کشور ایران را بیابان‌ها و زمین‌های خشک تشکیل می‌دهد. سنگ و خاک و ماسه که عناصر اصلی ساخت کاشی سرامیک است در کشور ما به وفور یافت می‌شود.
بله؛ شما میتوانید با مراجعه به صفحه خرید اقساطی سایت سرام پخش، از جزئیات و شرایط آن اطلاع پیدا کنید.
در دوره صفوی شرایط سیاسی و اقتصادی به‌گونه‌ای تغییر کرد که صنعت کاشی‌کاری را نیز تحت تاثیر قرار داد. در پی این تغییرات، کاشی‌های هفت رنگ تولید شدند و مورد استفاده قرار گرفتند. هرکاشی تصویر یک عنصر از منظره کلی را در بر می‌گرفت. قصر هشت بهت در باغ بلبلان نمونه‌ای معروف از این است.
کاخ سلطنت آباد، دروازه شهر سمنان، مدرسه‌ی عالی سپهسالار تهران، باغ ارم، مسجد وکیل و غیره نمونه‌هایی از کاشی‌کاری در دوره قاجار هستند.
نظرات ۰