با انواع کاشی کاری آشنا شوید!

  انواع کاشی کاری از دیرباز تا به امروز به عنوان پوششی برای سقف، کف و دیوار بناها و منازل استفاده می‌شوند. یکی از ویژگی­‌های بارز کاشی کاری، تنوع زیاد طرح و رنگ‌های آن است. البته علاوه بر زیبایی، کاشی به عنوان یک عایق عمل می­‌کند و تا حدودی سبب حفاظت ساختمان در برابر رطوبت هم می­‌شود. اگر کاشی کاری در منازل را کنار بگذاریم، می­‌توان انواع کاشی کاری را در معماری اسلامی ایران و در جای‌جای شهرهای کوچک و بزرگ کشور دید. شهرهایی مانند مشهد، اصفهان و شیراز، سمبل‌هایی از شاهکار هنر کاشی کاری ایرانی هستند. این هنر به حدی در اماکن این شهرها چشم‌نواز است که سالانه افراد بسیاری فقط برای دیدن شاهکارهای معماری و انواع کاشی کاری که در این بناها استفاده شده، از این شهرها دیدن می‌کنند. در واقع از سال‌های دور برای جلوه دادن به مساجد و بناهای تاریخی، از انواع کاشی کاری کمک می­‌گرفته‌اند. پیش‌تر درباره‌ی یکی از این شاهکارها در مسجد نصیرالملک شیراز حرف زده‌ایم. در معماری اسلامی ایران، در بین انواع کاشی کاری‌ها، کاشی کاری سنتی بیشتر شناخته شده است.

کاشی کاری معرق، کاشی کاری هفت رنگ، کاشی کاری معقلی و کاشی کاری مشبک از انواع کاشی کاری در ایران به شمار می‌آیند.
انواع کاشی کاری ­های مطرح سنتی در ایران عبارتند از کاشی کاری معرق، کاشی کاری هفت رنگ، کاشی کاری مَعقِلی و کاشی کاری مشبک که هر کدام سبک و طرح مخصوص به خود را دارند. در این مقاله به انواع کاشی کاری ساختمان و انواع کاشی کاری در معماری اسلامی خواهیم پرداخت.

جلوه هنر ایرانی در کاشی کاری معرق

یکی از زیباترین و دل‌پذیرترین نوع از انواع کاشی کاری در معماری اسلامی، کاشی کاری معرق است. تاریخ پیدایش این نوع کاشی کاری به طور دقیق مشخص نیست؛ اما در منابع غیر رسمی تاریخی گفته می­‌شود که این نوع کاشی کاری در دوره ایلخانیان رونق داشته است. روند کلی کاشی کاری معرق این‌گونه است که در ابتدا استادان ماهر، طرحی را روی کاغذ ثبت می­‌کنند و بر طبق آن طرح، کاشی را تراشیده و رنگ می‌­زنند. بعد از مرحله‌ی رنگ زدن و خشک شدن، کاشی‌­ها را کنار هم می­‌چینند و طرح بی‌نظیری را به جا می‌گذارند. البته آنها برای نصب دقیق، کاشی­‌ها و همچنین قسمت‌­های مختلف طرح را نشانه‌گذاری می­‌کنند تا در هنگام نصب اشتباهی رخ ندهد. بعد از انجام نشانه گذاری، طرح را با دقت و به کمک کاغذبر می­‌برند و آنها را با استفاده از سیریش روی کاشی­ها می­‌چسبانند. سپس به کمک تیشه‌ی کاشی، قطعات مختلف را برش می‌زنند و از هم جدا می­‌کنند که به این عمل اصطلاحا «لب زنی» می­‌گویند.

انواع کاشی کاری کاشی معرق

بعد از انجام گل‌بری‌ها و سوهان زنی برای گوشه‌های کار که در آنها ناهمگونی وجود دارد، نوبت به چیدن و چسباندن کاشی‌ها روی قالب می‌رسد. البته این کار برحسب شماره‌گذاری‌هایی که روی کاشی‌ها قرار دارد صورت می‌گیرد. برای نصب کار روی محل موردنظر، ابتدا از خشک شدن آن اطمینان حاصل می‌کنند. سپس آن را به کمک ملات مخصوص، سیمان، ماسه و آب به دیوار می‌چسبانند. بعد از اتمام کار، طرح را تمیز می‌کنند تا در صورت وجود عیب و ایراد آنها را برطرف کنند. از کاشی کاری معرق که یکی از انواع کاشی کاری در ایران است، علاوه بر بناهای تاریخی و مساجد برای تزیین دیوارهای خانه، قاب عکس، تزیین آینه و فضاهایی این‌چنینی استفاده می‌کنند.

در گذشته بعضی از کاشی‌های طرح‌دار سنتی را که دارای اشکالی مانند گل و نوشته‌های قرآن بودند، به کمک کوره‌های سنتی یا کوره‌های برقی کوچک به اصطلاح پخت می‌کردند. روند تولید این نوع کاشی‌ها نسبت به کاشی‌های امروز، با سادگی بیشتری انجام می‌شد. برای تولید کاشی از گل و خاک استفاده می‌کردند و با لعاب، طرح‌های گوناگونی روی آن می‌زدند. آنها را مجددا در همان کوره‌ها می‌پختند تا رنگ روی آنها ثابت شود و سپس از آنها استفاده می‌کردند.

کاشی کاری هفت رنگ، یک اثر دل‌پذیر ایرانی

یکی دیگر از انواع کاشی کاری در فرهنگ و هنر اسلامی در ایران، کاشی‌کاری هفت رنگ نام دارد. کاشی کاری هفت رنگ از دوران صفویه به یادگار مانده و از قدیم تا به امروز در بناهای تاریخی، مساجد و مقبره‌ها کاربرد داشته است. این نوع کاشی کاری، کاربرد بیشتری نسبت به سایر کاشی کاری سنتی دارد؛ آن هم به دلیل استفاده از رنگ‌های متنوع و استفاده از نقوش اصیل ایرانی است. در کاشی کاری هفت رنگ برای نصب کاشی‌ها از ملات سیمان و آب استفاده می‌شود. از این‌رو، مقاومت در این نوع کاشی‌کاری بالا رفته و در برابر رطوبت مشکلی نخواهد داشت. کاشی‌های به کار رفته در این کاشی کاری، اصولا در ابعاد ۲۰×۲۰ سانتی‌متر است؛ اما برای مساجد و گنبدها از کاشی‌های ۱۵×۷٫۵ یا ۲۰×۱۰ سانتی‌متر استفاده می‌کنند.

انواع کاشی کاری کاشی هفت رنگ

کاشی کاری هفت رنگ به دلیل استفاده از رنگ‌های متنوع و استفاده از نقوش اصیل ایرانی، کاربرد و محبوبیت بیشتری در میان ایرانی‌ها دارد.
در کاشی‌کاری هفت رنگ، ابتدا طرح را روی کاغذ می‌کشند. سپس آن خطوط را سوراخ و به کمک ذغال روی کاشی ثبت می‌کنند. در مرحله‌ی بعد با استفاده از لعاب و اکسید منگنز و کمی شیره، کار چسبیدگی و قلم گیری انجام می‌شود. پس از انجام شدن این مراحل، نوبت به رنگ آمیزی کاشی می‌رسد. منظور از هفت رنگ در این نوع کاشی‌ها، رنگ‌های سفید، سیاه، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی است.

کاشی کاری معقلی در معماری سنتی

کاشی‌کاری معقلی یکی دیگر از انواع کاشی کاری در معماری سنتی ایران است. در این نوع کاشی‌کاری از کاشی‌های خیلی کوچک استفاده می‌شود. نصب این کاشی‌ها اکثرا به صورت افقی، عمودی یا مورب است. این سبک کاشی کاری در بناها و مساجد مشهد، آرامگاه محمد محروق در نیشابور، مسجد جامع اصفهان، همچنین سر مسجد ماردین در ترکیه دیده می‌شود. کاشی کاری معقلی مانند دیگر انواع کاشی کاری نیاز به یک طرح اولیه دارد. برای طرح این نوع کاشی کاری، از نوشته و خطوط کوفی زاویه‌دار و بر اساس خانه‌های شطرنج استفاده می‌شود. به عنوان مثال در نمونه آرامگاه و عمارت مشهد میر بزرگ در آمل نام علی را به صورت خطوط کوفی زاویه‌دار یا بنایی خواهید دید.