عرق در معنای کلام «اصولا هر چیز رگه‌دار را گویند». وجه تشابه کاشیکاری معرق با معرق‌کاری روی چوب در شیوه عمل است که در هر دو، نقش‌ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می‌گیرد.
برای ساخت کاشی‌معرق ابتدا، کاشی را به قطعات کوچک یا بزرگ بر حسب نقوش هندسی و شکل‌هایی بریده و طبق نقشهای که قبلا تهیه گردیده پهلوی هم می‌چینند و سپس با دوغاب گچ درزها و منافذ را پر می‌کنند. به طوری که تمامی آن به صورت یک قطعه کاشی یک‌پارچه درآید و زمانی که سفت و محکم شد آن را بر روی بنا نصب می‌کنند. کاشیکاری معرق از دوران قدیم تاکنون به عنو‌ان روشی برای زیباساز‌ی و استحکام بخشی به بنا مورد استفاده بوده است. در کاربرد کاشیکاری معرق در ساختمان، آن را مانند موزاییک با تلفیق تکه‌های کوچک گوناگونی ساخته و براساس طرح اصلی، یک به یک می‌تراشند.
هنر کاشی‌سازی معرق یا کاشی گل و بته، از قرن هفتم هجری به‌تدریج زینت بخش معماری ایران، به‌ویژه بناهای مذهبی گردید. هنرمندان دوره تیموریه کاشیکاری معرق را در شرق ایران توسعه داده و بسیاری ار بناهای مذهبی این ناحیه به ویژه در هرات، سمرقند و بخارا پایتخت‌های تیمور و جانشینان او با کاشی معرق تزیین گردیده است. به موازات رونق این نوع کاشی در خراسان بزرگ استفاده از آن در شهرهای دیگر ایران نیز رواج یافت و تا اوایل قرن ۱۷ این سبک کاشیکاری در ایران رواج داشته است.
کاشیکاری معرق در دوران مغول نیز به سبکی بسیار ساده بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شکوفایی خود رسید و آثار ارزنده‌ای در هنر کاشیکاری پدید آمد. این شکوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز کاشیکاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقش‌هایی که در کاشیکاری معرق به کار برده می‌شد، نقشهای اسلیمی بود. اما با سفر عده‌ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی‌های بسیاری در نقشهای کاشیکاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشکال مانند اسلحه جنگی در هنر کاشیکاری دوران قاجاریه نمایان شد.
از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده کمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن کوشا بوده‌اند.
کاشیکاری معرق از لحاظ ارزش هنری در جایگاه کاشیکاری ایران بین این سه نوع کاشیکاری یعنی، کاشیکاری معقلی، معرق و هفت رنگ به خاطر نوع کارش جایگاه خیلی بالایی دارد. در حقیقت ۲۴ مرحله کار دارد تا یک تکه کاشی معرق آماده نصب شود. کاربرد این نوع کاشیکاری در کتیبه‌ها، مغازه‌ها، گنبدها، سردر مساجد و حسینیه‌ها می‌باشد.
به‌طور کلی کاشیکاری شامل سه دسته کار کاملا جدا است.
۱. طراحی کاشیکاری، ۲. کار کاشی که در کارگاه انجام می‌شود. ۳. مرحله نصب کاشی. مرحله اول توسط طراح انجام می‌شود و مرحله دوم در کارگاه توسط کسانی که کار را اجرا می‌کنند. یک متر کاشی معرق برای یک نفر استادکار، به طور میانگین به جز مراحل نصبش ۳۰ تا ۳۵ روز زمان می‌برد تا آماده شود.
مراحل کار به شکل کلی به این ترتیب اند:
طراحی – رنگ آمیزی – نمره و نشانه‌گذاری – بریدن طرح – چسباندن کاغذ – لب زنی – سوراخ کردن – گل بری – سوهان زنی – تخمه‌گذاری – نمره کردن – چیدن – ملات ریزی – نصب – پاک کردن و تعمیر.
برخی مکان‌های مشهور که با کاشی معرق تزیین شده اند به این شرح اند: مسجد جامع عباسی، هتل عباسی اصفهان، بنای سبز کرمان، مسجد کبود تبریز، مسجد شیخ لطف الله اصفهان، مسجد گوهرشاد، مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مسجد امام خمینی (مسجد شاه سابق)، مدرسه چهار باغ اصفهان، مدرسه خان در شیراز، مسجد جامع یزد و…
کارگاه ساخت کاشی‌های معرق در استان‌های مختلف برقرار است اما به وسعت و ظرافت گذشته رواج ندارد.
کاشی‌سازی و کاشیکاری در کشورهای ترکیه، ایتالیا، مراکش و یونان نیز رایج است که سبکی متفاوت از سبک ایرانی دارد و ایران در این هنر به خصوص در کار معرق اصالت خود را حفظ کرده است. هیچ کارگاه کاشی‌سازی را نمی توان دید که در آن نقاش و خطاط وجود نداشته باشد و به همین سبب کارگاه کاشی‌سازی با مشارکت دو یا چند تن از هنرمندان این هنرها ایجاد می‌شود.
#کاشی #سرامیک #سرام پخش
منبع:دستا دست
نظرات ۰